Gastryna – jej rola w trawieniu

Gastryna to hormon, o którym rzadko mówi się w codziennych rozmowach, a który każdego dnia wykonuje ogromną pracę w naszym układzie pokarmowym. To ona kieruje wydzielaniem kwasu solnego, przygotowuje żołądek do przyjęcia posiłku, wspomaga wchłanianie witamin i chroni przed infekcjami. Chociaż większość z nas kojarzy trawienie głównie z enzymami, gastryna jest cichym dyrygentem całego procesu. W artykule przybliżamy, czym jest gastryna, skąd się bierze, jakie pełni funkcje i dlaczego jej zaburzenia mogą prowadzić do poważnych chorób. Zapraszamy do lektury!

Czym jest gastryna?

Gastryna jest peptydowym hormonem produkowanym przez tak zwane komórki G znajdujące się w błonie śluzowej części przedodźwiernikowej żołądka, dwunastnicy i w niewielkim stopniu w trzustce. Po wytworzeniu hormon dostaje się do krwiobiegu, a następnie dociera do górnych części żołądka, w których znajdują się komórki okładzinowe odpowiedzialne za wydzielanie kwasu solnego. Badania fizjologiczne wykazały, że gastryna poza pobudzaniem wydzielania kwasu solnego stymuluje również motorykę żołądka oraz wspomaga wzrost błony śluzowej (Prosapio et al., 2023). To właśnie dzięki niej nieaktywna proenzym pepsynogen przekształca się w aktywną pepsynę, umożliwiając rozkład białek i uwalnianie witaminy B12 z białkowego nośnika.

Komórki G reagują na wiele bodźców. Do najsilniejszych należy rozciąganie ścian żołądka wywołane napływem pokarmu, wzrost pH (zmniejszenie kwasowości) oraz obecność peptydów i aminokwasów – szczególnie fenyloalaniny i tryptofanu. W procesie tym ważną rolę odgrywają również nerwy błędne, które już na etapie myślenia o posiłku przekazują sygnał „przygotuj się” do żołądka. Gastryna pojawia się więc nie tylko po spożyciu jedzenia, lecz także w fazie tzw. głowowej trawienia, gdy układ nerwowy reaguje na zapach czy widok potrawy.

Jak działa gastryna – najważniejsze funkcje

Gastryna jest kluczowym regulatorem pracy żołądka. Jej główne zadania koncentrują się na przygotowaniu narządu do trawienia i ochronie przed patogenami. Do najważniejszych funkcji zalicza się:

• Pobudzanie wydzielania kwasu solnego. Gastryna wiąże się z receptorami cholecystokininy typu B na powierzchni komórek okładzinowych. Aktywacja receptorów uruchamia kaskadę sygnałową prowadzącą do uruchomienia pompy protonowej i uwolnienia jonów wodorowych do światła żołądka. Kwas solny umożliwia aktywację pepsyny oraz działa bakteriobójczo.
• Stymulowanie wydzielania histaminy przez komórki enterochromafinowe. Gastryna pobudza komórki ECL do uwalniania histaminy, która następnie wzmacnia wydzielanie kwasu przez komórki okładzinowe, tworząc mechanizm dodatniego sprzężenia zwrotnego】.
• Wspieranie motoryki żołądka. Hormon zwiększa skurcze mięśni ściany żołądka, co ułatwia mieszanie treści pokarmowej oraz jej przesuwanie w kierunku dwunastnicy.
• Odnowa błony śluzowej. Gastryna działa troficznie – stymuluje wzrost błony śluzowej żołądka i jelit oraz hamuje apoptozę komórek nabłonka, sprzyjając regeneracji tkanek.
• Wpływ na trzustkę i drogi żółciowe. W połączeniu z cholecystokininą gastryna pobudza pęcherzyk żółciowy i trzustkę do skurczu, co wspomaga wydzielanie żółci i enzymów trzustkowych niezbędnych do trawienia tłuszczów i węglowodanów.

Warto zauważyć, że gastryna działa również na poziomie komórkowym, wpływając na układ immunologiczny. Receptory CCKB znajdują się między innymi na niektórych leukocytach, gdzie hormon może modulować stan zapalny i pobudzać wydzielanie cytokin. Choć ta funkcja nie jest bezpośrednio związana z trawieniem, podkreśla wszechstronność działania gastryny.

Regulacja wydzielania – co pobudza, a co hamuje gastrynę?

Precyzyjna kontrola wydzielania gastryny jest kluczowa dla zachowania równowagi kwasowo–zasadowej w żołądku. Nadmierna aktywność komórek G prowadzi do nadkwasoty i owrzodzeń, natomiast zbyt mała – do upośledzenia trawienia białek i zwiększonego ryzyka infekcji. Mechanizmy regulacyjne obejmują zarówno bodźce stymulujące, jak i hamujące.

Co pobudza gastrynę? Jak wspomniano, głównymi stymulatorami są produkty trawienia białek (peptydy, aminokwasy) oraz rozciąganie ścian żołądka. Szczególnie silnie sekrecję nasilają fenyloalanina i tryptofan. Innym istotnym bodźcem jest wzrost pH treści żołądkowej; gdy kwasowość spada, gastryna zwiększa wydzielanie kwasu, aby przywrócić równowagę. Bodźce neuronalne z układu błędnego również inicjują wydzielanie – już sama myśl lub zapach jedzenia powoduje wzrost poziomu hormonu.

Co hamuje gastrynę? Najważniejszym czynnikiem hamującym jest somatostatyna, hormon wytwarzany przez komórki D trzustki i błony śluzowej żołądka. Gdy treść pokarmowa przesuwa się do dwunastnicy, a pH w żołądku spada, somatostatyna blokuje wydzielanie gastryny. Bezpośrednim sygnałem hamującym jest także wzrost stężenia jonów wodorowych – gdy żołądek staje się zbyt kwaśny, sekrecja gastryny spada. Hamująco działają również niektóre hormony jelitowe, takie jak sekretyna i peptyd insulinotropowy zależny od glukozy (GIP), które przerywają pracę komórek G w późniejszych fazach trawienia.

Gastryna a inne hormony układu pokarmowego

Trawienie to proces wieloetapowy, a gastryna współpracuje z licznymi innymi hormonami. Histamina uwalniana z komórek ECL działa lokalnie, silnie wzmacniając wydzielanie kwasu solnego. Acetylocholina, uwalniana z zakończeń nerwów przywspółczulnych, bezpośrednio pobudza komórki okładzinowe i potęguje efekt gastryny. Sekretyna, produkowana w dwunastnicy, wykrywa nadmiar kwasu i uruchamia wydzielanie wodorowęglanów, hamując jednocześnie gastrynę. Cholecystokinina (CCK) – bliski kuzyn gastryny o niemal identycznym końcu łańcucha aminokwasowego – stymuluje wydzielanie żółci i enzymów trzustkowych, ale hamuje opróżnianie żołądka; dzięki temu zbyt szybkie przejście treści pokarmowej nie zaburza trawienia. Razem te hormony tworzą skoordynowaną sieć, która dba o to, aby każdy etap trawienia przebiegał harmonijnie.

Zaburzenia wydzielania gastryny i ich konsekwencje

Równowaga między produkcją a hamowaniem gastryny jest kluczowa dla zdrowia. Nadmierne stężenie hormonu (hipergastrynemia) może wynikać z nieprawidłowości w przewodzie pokarmowym lub z chorób ogólnoustrojowych. Jedną z najpoważniejszych przyczyn jest zespół Zollingera–Ellisona, w którym guz – gastrinoma – produkuje duże ilości gastryny. Prowadzi to do wydzielania ogromnych ilości kwasu, powstawania przewlekłych, trudnych do leczenia wrzodów żołądka i dwunastnicy oraz uporczywych biegunek. Hipergastrynemię mogą powodować także schorzenia zwiększające pH żołądka, takie jak atrofia błony śluzowej (autoimmunologiczne zapalenie zanikowe, infekcja Helicobacter pylori) czy długotrwałe stosowanie inhibitorów pompy protonowej. W tych stanach niski poziom kwasu „zachęca” komórki G do większej aktywności, co może skutkować rozrostem błony śluzowej i zwiększonym ryzykiem zmian nowotworowych.

Objawy podwyższonego poziomu gastryny są niespecyficzne, obejmują przewlekłe pieczenie w nadbrzuszu, zgagę, odbijania, ból gardła, biegunkę czy utratę masy ciała. Wysokie stężenie hormonu nie zawsze oznacza guz, dlatego diagnostyka powinna obejmować badania krwi, oznaczenie poziomu kwasu w żołądku oraz test stymulacyjny z sekretyną. Niskie stężenie gastryny występuje rzadko, ale jego konsekwencją może być zwiększone ryzyko zakażeń i niedoborów pokarmowych.

Badania diagnostyczne i leczenie

Jeżeli lekarz podejrzewa zaburzenia wydzielania gastryny, zleci wykonanie testu gastrynowego. Badanie polega na pobraniu krwi na czczo i oznaczeniu stężenia hormonu. Wskazaniem są m.in. nawracające wrzody, refluks żołądkowo‑przełykowy niepoddający się leczeniu oraz przewlekła biegunka. W niektórych przypadkach wykonuje się również test sekretynowy, w którym po podaniu sekretyny obserwuje się zmiany stężenia gastryny; znaczący wzrost świadczy o obecności gastrinoma.

1. Rozpoznanie przyczyny. Lekarz zbiera wywiad, zleca oznaczenie gastryny i poziomu kwasu w żołądku. Podwyższone wartości mogą wskazywać na hiperplazję komórek G, guz hormonalny lub konsekwencję długotrwałej terapii inhibitorami pompy protonowej. Konieczne jest również wykluczenie infekcji H. pylori i autoimmunologicznych zapaleń żołądka.
2. Terapia farmakologiczna. W hipergastrynemii stosuje się przede wszystkim leki hamujące wydzielanie kwasu (inhibitory pompy protonowej, antagoniści receptora H₂). W przypadku gastrinoma konieczna może być chirurgia, uzupełniona o leczenie analogami somatostatyny czy chemioterapię. Przy niskich poziomach gastryny leczenie jest rzadko potrzebne; istotne jest jednak monitorowanie wchłaniania witaminy B12.
3. Zmiana stylu życia. W obu przypadkach pacjentom zaleca się unikanie alkoholu, nikotyny i leków drażniących żołądek, ograniczenie pikantnych potraw i tłuszczów oraz regularne posiłki o umiarkowanej objętości. Kontrola masy ciała i stresu sprzyja normalizacji funkcji wydzielniczych.

Leczenie zaburzeń gastrynowych powinno przebiegać pod ścisłą kontrolą specjalisty. Choroby takie jak zespół Zollingera–Ellisona wymagają wielokierunkowego podejścia, obejmującego leczenie chirurgiczne, farmakologiczne i regularne badania kontrolne.

Jak wspierać zdrowie żołądka i równowagę hormonalną?

Codzienne nawyki mają wpływ na działanie układu pokarmowego i utrzymanie prawidłowych poziomów gastryny. Dbanie o odpowiednią dietę bogatą w białko, błonnik i witaminy, unikanie przejadania się oraz spożywanie posiłków w spokojnej atmosferze pomoże regulować wydzielanie hormonów. Warto ograniczyć używki, zwłaszcza alkohol i papierosy, które drażnią błonę śluzową żołądka. Regularna aktywność fizyczna i zarządzanie stresem również mają korzystny wpływ na układ trawienny.

Gastryna nie jest więc tylko „kolejnym hormonem” – to kluczowy element harmonii w układzie pokarmowym. Jej złożona rola w trawieniu, zdolność do komunikowania się z innymi hormonami i wpływ na stan błony śluzowej sprawiają, że utrzymanie prawidłowego poziomu jest istotne dla zdrowia. Zrozumienie działania gastryny pozwala lepiej interpretować sygnały wysyłane przez organizm i w porę reagować na niepokojące symptomy.

Podsumowanie

Gastryna jest hormonem o wielu twarzach. Powstaje głównie w części przedodźwiernikowej żołądka i jest uwalniana w odpowiedzi na obecność pokarmu oraz sygnały nerwowe. Jej najważniejszym zadaniem jest regulacja wydzielania kwasu solnego, ale nie można zapominać o innych funkcjach: pobudzeniu motoryki, stymulowaniu wzrostu błony śluzowej i współdziałaniu z żółcią oraz enzymami trzustkowymi. Mechanizmy regulacyjne – obejmujące bodźce mechaniczne, chemiczne i hormonalne – utrzymują równowagę między trawieniem a ochroną błony śluzowej. Zaburzenia wydzielania gastryny mogą prowadzić do groźnych schorzeń, dlatego diagnostyka i leczenie powinny być prowadzone pod kontrolą gastroenterologa. Znajomość roli gastryny ułatwia dbanie o zdrowie układu pokarmowego i może skłonić do zmiany stylu życia na zdrowszy.

tm, Zdjęcie dodane przez Rafael Minguet Delgado z Pexels

Bibliografia

1. Prosapio, J. G., Sankar, P., & Jialal, I. (2023). Physiology, Gastrin. W: StatPearls. StatPearls Publishing. Dostęp online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK534822
2. Parikh, A., & Thevenin, C. (2023). Physiology, Gastrointestinal Hormonal Control. W: StatPearls. StatPearls Publishing. Dostęp online: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK537284/