Badanie nazywane jest również: KOLOSKOPIA
Zależnie od zakresu wziernikowania dolnego odcinka przewodu pokarmowego i zastosowania sprzętu wyróżnia się następujące badania endoskopowe:
- Anoskopia – wziernikowanie kanału odbytu i końcowego odcinka odbytnicy,
- Rektoskopia – wziernikowanie odbytnicy,
- Rektoromanoskopia – to rektoskopia rozszerzona o badanie końcowego odcinka esicy,
- Sigmoidoskopia – wziernikowanie końcowego odcinka jelita grubego z esicą włącznie,
- Kolonoskopia – wziernikowanie całego jelita grubego.
W tym artykule
TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA
Badanie polega na wprowadzeniu przez odbyt specjalnego wziernika i obejrzeniu całego jelita grubego. Do tego celu służy giętki instrument zwany kolonoskopem, który jest zbudowany podobnie jak fiberoskop do diagnostyki górnego odcinka przewodu pokarmowego. Jego długość sięga od 130 do 200 cm.
Podstawowym elementem budowy kolonoskopu jest włókno szklane. Kilkadziesiąt tysięcy włókien szklanych o średnicy 15 – 20 mm tworzy światłowód. Jedna wiązka włókien szklanych przewodzi światło z zasilacza przez całą długość instrumentu do wnętrza jelita grubego. Natomiast drugą wiązką – odpowiednio uporządkowaną, zwaną obrazowodem – obraz z wnętrza jelita jest doprowadzany poprzez okular do oka badającego lekarza. Obecnie tzw. tory wizyjne umożliwiają przedstawienie obrazu z wnętrza przewodu pokarmowego w powiększeniu na kolorowym monitorze. Obiektyw wziernika kolonoskopu znajdującego się w jelicie jest skierowany wzdłuż osi długiej instrumentu (tzw. optyka wprostna lub osiowa). W rękojeści kolonoskopu mieszczą się pokrętła umożliwiające zdalne poruszanie przeciwległą końcówką instrumentu we wszystkich kierunkach. Aby umożliwić dokładną obserwację jelita grubego, trzeba czasami rozciągnąć jego ściany niewielką ilością wpompowanego powietrza. Odpowiednie kanały kolonoskopu oprócz pompowania powietrza umożliwiają także zmywanie obiektywu, odsysanie płynnej treści z jelita oraz wprowadzenie dodatkowego oprzyrządowania.
CZEMU SŁUŻY BADANIE?
Badanie ma na celu ocenę morfologiczną powierzchni błony śluzowej jelita grubego. Przy użyciu dodatkowych instrumentów istnieje możliwość pobrania wycinków śluzówki do badania histopatologicznego i wykonania zabiegów endoskopowych (polipektomii [wycięcia polipów], tamowania krwotoków i innych). Wykonanie tych zabiegów często umożliwia pacjentowi uniknięcie operacji chirurgicznej i w rezultacie skrócenie jego pobytu w szpitalu.
WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA
- Niewyjaśnione krwawienie z odbytu w czasie rektoskopii (samo stwierdzenie u chorych żylaków odbytu nie zwalnia lekarza z szukania innych przyczyn).
- Wątpliwości lub podejrzenie tzw. zmian organicznych w badaniu kontrastowym jelita grubego.
- Brak zmian w badaniu radiologicznym jelita grubego, przy utrzymywaniu się takich objawów jak bóle i parcie na stolec oraz biegunka.
- Kontrola po leczeniu operacyjnym jelita grubego, polipektomii kolonoskopowej, ocena wyników leczenia farmakologicznego.
- Stany uznane za przednowotworowe
- Wskazania do zabiegu endoskopowego (usunięcia polipa, ciała obcego, tamowania krwawienia).
Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza
BADANIA POPRZEDZAJĄCE
Badanie per rectum.
SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA
- Przez 3 doby przed zabiegiem należy stosować dietę płynną, bezresztkową (herbata z cukrem, soki i galaretki owocowe, buliony). Wieczorem przed badaniem pacjent powinien wypić 25 ml oleju rycynowego lub płynnej parafiny. Przez 3-4 godziny przed badaniem wykonuje się głęboki wlew czyszczący (lewatywę) z 1 litra letniej wody, najlepiej o temperaturze 25-30° C.
Przez 3 doby przed zabiegiem należy stosować dietę płynną, bezresztkową (herbata z cukrem, soki i galaretki owocowe, buliony). Wieczorem przed badaniem pacjent powinien wypić 25 ml oleju rycynowego lub płynnej parafiny. Przez 3-4 godziny przed badaniem wykonuje się głęboki wlew czyszczący (lewatywę) z 1 litra letniej wody, najlepiej o temperaturze 25-30° C. Lewatywę wykonuje się często przy pomocy innej osoby, ale możliwe jest wykonanie tej czynności przez samego pacjenta. W tym celu należy ułożyć się na lewym boku, podkładając wałek pod pośladki. Wcześniej wygotowaną kankę łączy się gumową rurką z irygatorem. Po wypełnieniu wszystkich wymienionych wyżej czynności przygotowawczych, wodą lub roztworem zaleconym przez lekarza zakręca się zacisk kanki, którą następnie się wazelinuje lub pokrywa innym środkiem „poślizgowym” np. żelem.
Po rozchyleniu pośladków i wprowadzeniu kanki na głębokość do 10 cm do odbytnicy, unosi się wysoko irygator – tak jak pozwala na to długość gumowej rurki (Ryc. 2-14). Wtedy należy zwolnić zacisk kanki. Po spłynięciu wody usuwa się kankę z odbytnicy. Następnie należy obrócić się na prawy bok i po kilku lub kilkunastu minutach następuje wypróżnienie. Z chwilą wystąpienia parcia usuwa się spod pośladków wsunięty wcześniej wałek. Wlewy czyszczące (lewatywy) powtarza się tyle razy, aż wydalona woda jest „czysta”.

wlewu czyszczącego (lewatywy)
Możliwe są również inne sposoby przygotowania do badania, które mogą być zalecone pacjentowi przez lekarza:
- 24 godzinny Przez 24 godziny przed badaniem pacjent przyjmuje wyłącznie płyny. Rano i wieczorem dzień przed badaniem pacjent przyjmuje doustnie 125 ml 25% roztworu siarczanu magnezu. Rano w dniu badania wykonuje się wlewy czyszczące w ułożeniu na lewym boku. W czasie wlewu należy obracać się na brzuch, aby płyn dotarł do prawej okrężnicy i kątnicy.
- Kilkunastogodzinny W tym czasie pacjent przyjmuje wyłącznie płyny. Okres przygotowania rozpoczyna się wypiciem około 200 ml (lub więcej) 70% mannitolu (sorbitolu). W przypadku niedostatecznego efektu czyszczącego (gdy treść z odbytnicy zawiera masy kałowe) wykonuje się lewatywy do czasu aż wydalana treść jest „czysta”.
Uwaga! Przy wszystkich sposobach przygotowania do badania, w których stosuje się doustne środki przeczyszczające, ważne jest wypicie odpowiedniej ilości płynów, aby nie doszło do ich deficytu w ustroju. Należy o tym pamiętać szczególnie u osób w starszym wieku, u których może zaniknąć fizjologiczny odruch pragnienia, będący dobrym sygnałem potrzeby uzupełnienia płynu w ustroju. Patrz dodatkowo „Sposób przygotowania do znieczulenia” w „Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych” w rozdziale „Metody znieczulania”.
Badanie wykonuje się w znieczuleniu miejscowym. Wskazane jest również podanie środka uspokajającego. Przy badaniu dzieci może zaistnieć konieczność znieczulenia ogólnego.
OPIS BADANIA
Pierwszym etapem jest podanie dożylnie lub domięśniowo środków uspokajających w połączeniu z środkiem przeciwbólowym. Tuż przed badaniem pacjent rozbiera się (od pasa w dół) i następnie układa się w pozycji leżącej na plecach lub lewym boku. Następnie badający wsuwa do odbytnicy pacjenta końcówkę kolonoskopu uprzednio zwilżoną żelem i stopniowo przesuwa ją wzdłuż jelita grubego (Ryc.2-15). Badający kontroluje poprzez wziernik ruch kolonoskopu w jelicie. Zdarza się, że w czasie badania pacjent jest kilkakrotnie proszony o zmianę ułożenia ciała. Badanie zwykle bywa mniej lub bardziej bolesne wskutek naciągania krezki jelita przy pokonywaniu oporów podczas przesuwania wziernika. W czasie badania pacjent nie powinien wstrzymywać gazów.
Patrz dodatkowo „Opis metod znieczulenia” w „Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych” w rozdziale „Metody znieczulania”.
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu.

CZAS
Badanie trwa do kilkudziesięciu minut
INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem
- Nasilenie objawów choroby niedokrwiennej serca.
- Nadciśnienie tętnicze.
- Tętniak aorty.
- Duszność w spoczynku.
- Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna).
- Ciąża.
- Krwawienie miesiączkowe, jeśli występuje w danej chwili.
- Uczulenie na leki.
- Jaskra.
- Choroby psychiczne.
W czasie badania
- Wszelkie nagłe dolegliwości (ból brzucha, klatki piersiowej, duszność, nudności).
JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?
Nie należy wstrzymywać gazów. Wiąże się to z szybszym ustąpieniem wzdęcia brzucha i dolegliwości bólowych. Patrz dodatkowo „Jak należy zachowywać się po znieczuleniu?” w „Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych” w rozdziale „Metody znieczulania”.
MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU
Występują bardzo rzadko (krwawienie i to zwykle niewielkie, nie wymagające leczenia; wyjątkowo przebicie jelita).
Patrz dodatkowo „Możliwe powikłania po znieczuleniu” w „Metody anestezjologiczne w badaniach diagnostycznych” w rozdziale „Metody znieczulania”.
Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane u pacjentów w każdym wieku. Może być wykonywane u kobiet ciężarnych, ale należy unikać wykonywania badania w II i III trymestrze ciąży.
Opracowano na podstawie:
lek. med. Mariusz Madaliński
Kolonoskopia
„Encyklopedia Badań Medycznych”
Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996