ZESPÓŁ STOPY WRAŻLIWEJ
Stopa wrażliwa jest to zespół zniekształceń, które prowadzą do wystąpienia dolegliwości bólowych
stóp utrudniających, a z czasem uniemożliwiających używanie
standardowego obuwia. Powstanie zespołu stopy wrażliwej jest w pewien
sposób związane z rozwojem filogenetycznym człowieka. W wyniku tego
liczba kończyn dźwigających ciężar ciała, została zredukowana do dwóch.
Stopy przeszły daleko idącą przemianę, przystosowując się do pozycji
pionowej ciała, utrzymania równowagi i funkcji chodzenia. Uległy one
wydłużeniu, a dystalne ich końce tzn. przedstopia skierowały się na
zewnątrz, powiększając znacznie w ten sposób powierzchnię podparcia. Z
czasem wykształcenie się sklepień podłużnych stóp nadało im konieczną
elastyczność i giętkość.
Zespół stopy wrażliwej występuje u około 30% dorosłych, a w tym u 50%
starszych kobiet, chociaż jest on stwierdzony również u kobiet po 20
roku życia.
W zespole tym przyczyną uniemożliwiającą swobodne korzystanie z obuwia
standardowego jest ucisk podłoża i wierzchu buta na wystające elementy
kostne stopy.
Na częstsze występowanie u kobiet zespołu stopy wrażliwej wpływają
hormony żeńskie. Również w patologii tego zespołu duże znacznie
przypisuje się noszeniu obuwia na wysokim obcasie.
Noszenie obuwia na wysokim obcasie powoduje niefizjologiczne zwiększenie obciążeń przedstopia, prowadząc wtórnie do deformacji. Obserwowane zniekształcenia w zespole stopy wrażliwej wynikają również z niedomogi stawowo – więzadłowej i zaburzenia równowagi mięśni stopy.
Do deformacji stóp powodujących powstanie zespołu stopy wrażliwej należy
zaliczyć: tzw. stopę poprzecznie płaską, paluch koślawy, palce
młotkowate, dodatkowe kości łódkowate jako wady wrodzone.
Ocena kliniczna stopy, zwłaszcza w początkowych fazach deformacji, jest
trudna. Pomocne stają się badania plantograficzne, podoskopowe, czy w
ostatnich latach wprowadzony system Emed-system.
Stopa płasko – koślawa u osób dorosłych z czasem prowadzi do poszerzenia wymiaru poprzecznego przedstopia, co ma wpływ na powstawanie palucha koślawego, palców młotkowych i wtórnych zmian zwyrodnieniowych drobnych stawów stopy.
Stopa wydrążona, a więc o nadmiernie wysklepionym łuku podłużnym, popularnie nazywana stopą o wysokim podbiciu, charakteryzuje się znacznie zmniejszoną powierzchnią konatku z podłożem. Jest to przyczyną nadmiernej kumulacji obciążeń, powodujących w dalszym okresie powstawanie modzeli skórnych i silnych dolegliwości bólowych występujących zwłaszcza w czasie chodzenia.
Stopa poprzecznie płaska lub czasami używana nazwa płaskostopie poprzeczne. Omawiające ten problem należy wyjaśnić, że sklepienie poprzeczne stopy jest pojęciem umownym. W stopie nieobciążonej, głowa I kości śródstopia wystaje nieco bardziej ku stronie podeszwowej w stosunku do głowy II i III kości śródstopia. Również głowy IV i V kości śródstopia są ustawione niżej od dwóch poprzednich. W ten sposób na ich wysokości powstaje zarys łagodnego łuku znikającego w fazie obciążenia. W tej fazie wszystkie głowy kości śródstopia w równej mierze przylegają do podłoża. Ta zmian pozycji głów jest możliwa dzięki fizjologicznej nieruchomości I, IV i V kości śródstopia. Kość II i III pozostają w niezmienionej pozycji niezależnie od fazy chodu. Nazwa stopa poprzecznie płaska” zakłada, że obciążenie dokonuje się przez zwiększone obniżenie głowy II i III kości śródstopia, w rzeczywistości jednak odchylają się ku stronie grzbietowej głowy skrajnych kości śródstopia. Przy zwiększeniu wymiaru poprzecznego stopy głowy II i III kości śródstopia, jako najdłuższe i najmniej ruchome, przejmują największe obciążenia w fazie odbicia. Przeciążenia te zwiększają się z powodu innych czynników jak np.: końskie ustawienie stopy u kobiet noszących buty na wysokich obcasach. Nie istnieje, jakakolwiek bezpośrednia rejestracja tego sklepienia w pozycji stojącej, a więc w pełnym obciążeniu stopy. W związku z tym należałoby raczej mówić o zespole przeciążenia przodostopia.
Kolejną deformacją wchodzącą w skład zespołu stopy wrażliwej są zniekształcenia i dysfunkcje palców stopy. Palce stopy stanowią dynamiczny łuk przedni stopy. Zgięcie podeszwowe palców powoduje przyparcie opuszek do podłoża i odciążenie głów kości śródstopia w czasie trwania fazy odbicia. Do najczęściej spotykanych deformacji należą palce młotkowate tzn. utrwalone grzbietowe zgięcie paliczków podstawowych w stawach śródstopno-palcowych, będących wynikiem podwichnięć lub zwichnięć ku stronie grzbietowej paliczków podstawowych. Niewątpliwie znaczenie w powstawaniu tej deformacji ma niedomoga mięśni wewnętrznych stopy zginających stawy śródstopno-palcowe do czego często dochodzi w wyniku noszenia zbyt ciasnego obuwia. Drugim zewnątrzpochodnym czynnikiem jest zbyt długie utrzymywanie palców w zgięciu grzbietowym np. podczas noszenia obuwia na wysokim obcasie. Takie grzbietowe ustawienie palców wyłącza ich udział w fazie odbicia i zwiększa nacisk głowy II i III kości śródstopia na podłoże, czyli używając dotychczasowego mianownictwa likwiduje poprzeczny łuk stopy. Następstwem przeciążenia części miękkich przodostopia jest powstanie w tym miejscu modzeli skórnych i przewlekłego stanu zapalnego tkanek głębiej leżących. Występująca wtedy duża bolesność w sposób zdecydowany utrudnia poruszanie się i może prowadzić do znacznego inwalidztwa. Długotrwałe przeciążenia głów II i III kości śródstopia są wymieniana jako jedna z przyczyn złamań marszowych w obrębie szyjek.
Pluch koślawy to kolejna wada zaliczana do
zespołu stopy wrażliwej. Zniekształcenie to polega na szpotawym
ustawieniu I kości śródstopia, nadmiernym wystawieniu ku stronie
przyśrodkowej głowy tej kości, oraz odchyleniu całego palucha ku stronie
palca V. Jest to jedna z najbardziej typowych deformacji zaliczanych do
zespołu stopy wrażliwej. Zniekształcenie to występuje najczęściej u
kobiet,
a w powstaniu jego na pewno odgrywają rolę dwa czynniki: słabsza
struktura więzadłowo – torebkowa stopy kobiecej i szkodliwe działanie
różnych typów obuwia damskiego.Należy wspomnieć o rodzinnym występowaniu
tej wady. Na powstanie tej wady ma wyraźny wpływ istnienie zespołu
przeciążenia przodostopia, grzbietowe przykurcze sąsiednich palców i
nieprawidłowe ustawienie I kości śródstopia. Charakterystyczną rzeczą
dla paluch koślawego jest stopniowo powiększający się obrys
przyśrodkowej
strony główki I kości śródstopia,
a spowodowany powstającą w tym miejscu wyroślą kostną,
i odczynem zapalnym leżącej tu kaletki maziowej. Zmiany te są przyczyną
dolegliwości bólowych nasilających się zwłaszcza w czasie chodzenia.
Jak wynika z przedstawionego problemu, stopy wrażliwe wymagają obuwia, które z punktu widzenia ortopedy powinno mieć następujące właściwości:
- zwiększoną tęgość;
- wyższy czubek;
- wyżłobienia powierzchni wewnętrznej odpowiednie do kształtu podeszwowej powierzchni stopy;
- wysokość obcasa 3-4 cm, a sam obcas elastyczny amortyzujący kontakt pięty z podłożem;
- wierzch wykonany z miękkiej skóry łatwo dostosowujący się do zniekształceń stopy.
opracowanie: Dr nauk medycznych Wojciech Radło
specjalista ortopeda, konsultant ds. ortopedii
Centralnego Laboratorium Przemysłu Obuwniczego w Krakowie
Opublikowano dzięki uprzejmości firmy Julex
