Witamina B5 (Kwas pantotenowy) odgrywa istotną rolę w syntezie i rozkładzie kwasów tłuszczowych, produkcji cholesterolu i hormonów steroidowych. Bierze także udział w syntezie hemu do hemoglobiny i cytochromów, regeneracji komórek skóry i błon śluzowych, produkcji przeciwciał oraz procesie pigmentacji włosów.
Synonimy: kwas pantotenowy, czynnik wzrostowy dla drożdży, Bios II, czynnik przesączalny II.
W tym artykule
Jak odkryto witaminę B5
Pierwsze informacje na temat hipotetycznej substancji pobudzającej wzrost drożdży, którą nazwano Bios II datują się na rok 1901. W roku 1933 Wiliams wykazał, że czynnik ten jest szeroko rozpowszechniony i nazwał go kwasem pantotenowym (z greckiego „wszechobecny”). W tym czasie Ringrose i współpracownicy prowadząc doświadczenia na kurczętach wywołali u nich zapalenie skóry podobne do pelagry (pelagra kurcząt) i stwierdzili (1930r), że zmiany te łatwo ustępują po podaniu drożdży i wyciągu z wątroby. Substancje tak działające nazwali czynnikiem przesączalnym II. Wreszcie Jukes i współpracownicy w 1939r. stwierdzili, że oba oznaczane czynniki tj. kwas pantotenowy i czynnik przesączalny II są identyczne. W tym czasie Wiliams wyodrębnił kwas pantotenowy, a Major określił jego wzór i budowę. W 1940r. w kilku laboratoriach Ameryki i Europy otrzymano kwas pantotenowy na drodze syntetycznej.
Budowa i właściwości witaminy B5
Kwas pantotenowy składa się z beta-alaniny oraz z kwasu pantoinowego.
Czysty kwas pantotenowy jest nietrwałą, żółtą oleistą cieczą. Kwas pantotenowy należy do najmniej trwałych witamin z grupy B. Pod wpływem ogrzewania ulega hydrolizie wiązanie peptydowe. W procesach przetwórczych zboża (mielenie) straty kwasu pantotenowego wynoszą około 50%, wskutek pieczenia mięsa około 25% do 50% a podczas gotowania około 15% do 30%. Syntetyczne preparaty kwasu pantotenowego istnieją w postaci soli wapnia. Preparat ten jest krystalicznym proszkiem, o lekko kwaśnym smaku. Rozpuszcza się on dobrze w wodzie (1mg na 6,9 ml wody przy 25°C) oraz w kwasie octowym. Jest natomiast nierozpuszczalny w alkoholu i eterze. Pantoteinian wapnia jest odporny na działanie światła i powietrza.
Mechanizm działania witaminy B5 w organizmie
Kwas pantotenowy jest jednym z elementów składowych koenzymu A. Synteza tego koenzymu w tkankach zwierzęcych i człowieka jest uzależniona od podaży kwasu pantotenowego w diecie. Kwas pantotenowy jako składnik koenzymu A, uczestniczy w wielu kluczowych reakcjach syntezy oraz przemianach związanych z gospodarką energetyczną w organizmie, takich jak np.:
- cykl kwasów trójkarboksylowych.
- degradacja i synteza kwasów tłuszczowych, synteza cholesterolu i acetylooctanu.
- acetylowanie sulfonamidów, choliny, kwasu para aminobenzoesowego i histaminy.
Gdzie występuje witamina B5
Największe ilości kwasu pantotenowego zawierają: drożdże, wątroba, nerki, otręby pszenne, groch, soja. Jest syntetyzowany przez rośliny oraz niektóre pleśnie i drobnoustroje. Około 80% kwasu pantotenowego w produktach spożywczych znajduje się w postaci związanej.
Produkty szczególnie bogate w witaminę B5 (kwas pantotenowy)
| Artykuły spożywcze 100g | Miligramy |
| wątróbka | 7,70 |
| otręby pszenne | 2,85 |
| pstrąg | 1,85 |
| pestki słonecznika | 1,40 |
| śledź, makrela | 1,35 |
| camembert, brie | 1,10 |
| orzechy włoskie | 0,90 |
| mąka pełnoziarnista | 0,78 |
| żółtko (z 1 jaja) | 0,75 |
| kraby | 0,63 |
| dziczyzna | 0,57 |
| mleko pełne | 0,31 |
Funkcje witaminy B5 w organizmie
- Jako składnik koenzymu A bierze udział w syntezie i rozkładzie kwasów tłuszczowych, syntezie cholesterolu i hormonów steroidowych.
- Uczestniczy w syntezie hemu do hemoglobiny i cytochromów.
- Bierze udział w regeneracji komórek skóry i błon śluzowych.
- Uczestniczy w wytwarzaniu przeciwciał.
- Wspomaga proces pigmentacji włosów.
- Wpływa na prawidłowy wzrost.
Skutki niedoboru i nadmiaru witaminy B5
Objawy hipowitaminozy (niedoboru)
- zespół piekących stóp,
- zmęczenie, osłabienie, bóle głowy i brzucha, mdłości i wymioty,
- zaburzenia w działaniu centralnego i obwodowego układu nerwowego, osłabienie refleksu,
- zmniejszenie odporności immunologicznej,
- zmiany w skórze i zaburzenia pigmentacji włosów.
Objawy hiperwitaminozy (nadmiaru)
- W przypadku podawania kwasu pantotenowego w dawce 10g/dzień rzadko występował nieznaczny rozstrój układu pokarmowego i biegunka.
- U niektórych osób stwierdzono objawy uczulenia.
Dzienne zapotrzebowanie na witaminę B5
Kwas pantotenowy nie jest umieszczony w normach żywienia człowieka. Oznacza to, że zapotrzebowanie na ten składnik nie jest jeszcze jednoznacznie określone. Nieznane są typowe objawy awitaminozy u człowieka.
Ciekawostki o witaminie B5
- U osób, których głównymi składnikami diety są potrawy gotowane, żywność puszkowana, frytki, białe pieczywo, pizza, makaron, a na domiar złego spożywają dużo cukru i słodyczy może wystąpić niedobór witaminy B5.
- Największe stężenie kwasu pantotenowego stwierdzono w drożdżach piwnych i w mleku pszczelim, które jest pokarmem królowych pszczół. Mleko to zawiera kwas dziesięciohydroksydwuenoinowy, który zwalcza mikroorganizmy i łagodne stany zapalne.
- Uważa się, że witamina B5 pozwala utrzymać formę i szczupłą sylwetkę ciała. Witamina ta wspomaga pracę serca i zwiększa zdolność do koncentracji, zapobiega przedwczesnemu starzeniu się organizmu i powstawaniu zmarszczek.
- Aby sprostać zapotrzebowaniu noworodków na witaminę B5 w okresie tworzenia się tkanki nerwowej (w tym mózgu), w mleku matki utrzymuje się bardzo wysokie stężenie kwasu pantotenowego (5 mg na 1 litr).
- Ludzie żyjący w stresie lub w stałym ruchu potrzebują więcej witaminy B5 niż osobnicy spokojni, o uregulowanym trybie życia.
opracowanie: mgr inż. Krystyna Beata Radziwon
