Scyntygrafia

Badanie nazywane jest również: BADANIE IZOTOPOWE

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Scyntygrafia jest metodą uzyskiwania obrazu narządów, a przede wszystkim oceny ich czynności, przy pomocy niewielkich dawek izotopów promieniotwórczych (radioznaczników). Izotopy podawane są zwykle bezpośrednio do naczyń, wyjątkowo doustnie. Istnieją specjalne monogramy i wzory, na podstawie których oblicza się dawkę izotopu w zależności od masy i powierzchni ciała. Najczęściej używanym radioizotopem jest technet-99m, rzadziej używa się jodu-131, talu-201 i galu-67. Izotopy te zwykle są związane z odpowiednio dobranymi związkami chemicznymi powodującymi gromadzenie się ich w tym, a nie w innym narządzie. I tak: koloidalna siarka wychwytywana jest przez komórki Browicza-Kupfera wątroby; kuleczki albumin zatrzymują się w naczyniach włosowatych płuc; technet połączony z fosforanami gromadzi się w kościach.
Radioizotopy używane w badaniach scyntygraficznych emitują względnie mało szkodliwe dla organizmu promieniowanie gamma. Promieniowanie beta niszczące komórki używane jest w terapii radioizotopowej. Pochłonięta dawka waha się zwykle od 0,1 do 1Gy (Greja). Rozmieszczenie izotopów, oraz drogi ich przepływu, wydzielania i wydalania, obrazuje się na monitorze komputera przy pomocy urządzeń zwanych scyntygrafami albo gammakamerami (ryc. 17-3). Scyntygrafy są aparatami, w których detektor przesuwa się nad badanym narządem. Jego obraz drukowany jest na papierze (ryc. 17-4). Aparaty te są dziś już bardzo przestarzałe a czas badania bardzo długi, więc używa się ich przede wszystkim do badania małych narządów (np. tarczycy). Gamma kamery są nowszą generacją aparatów medycyny nuklearnej (ryc. 17-5). Duża głowica tego aparatu obejmuje swoim polem widzenia całość badanego narządu (wątroby, serca, mózgu, nerek), a badanie trwa znacznie krócej w porównaniu ze scyntygrafem. Wynik badania można otrzymać na błonie fotograficznej, chociaż obecnie utrwala się znacznie częściej w pamięci komputera. W obrazie komputerowym, zależnie od potrzeb, możliwa jest zmiana skal barwnych, filtrowanie, wygładzanie a przede wszystkim badanie czynności narządów. Gamma kamery ruchome (rotujące) umożliwiają uzyskanie obrazów warstwowych (tomograficznych), podobnie jak w tomografii komputerowej (ryc. 17-6). Obrazy te uzyskuje się przez okrężny ruch głowicy aparatu wokół ciała pacjenta. Technika ta określana jest jako tomografia emisyjna pojedynczego fotonu (z angielskiego – SPECT).
Badanie izotopowe nie jest badaniem niebezpiecznym. Pochłonięta dawka nie przekracza dwukrotności dawki rentgenowskiego badania płuc, a w niektórych przypadkach jest zdecydowanie mniejsza. Badania izotopowe nie stwarzają wymiernego zagrożenia dla domowników osoby poddanej badaniu. Badania izotopowe nie są badaniami drogimi. Ich koszt jest nieco wyższy od badań ultrasonograficznych, a znacznie niższy od tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Podstawową zaletą metod izotopowych jest badanie czynności narządu: przepływu krwi, filtracji moczu pierwotnego, przepływu żółci w przewodach wątrobowych itp. Zatem, o ile techniki rentgenograficzne lepiej obrazują strukturę narządu, trudno o lepszą technikę diagnostyczną niż metody izotopowe w badaniu funkcji narządów wewnętrznych. Ponadto, badania izotopowe pozwalają niejednokrotnie uniknąć wykonania badań radiologicznych obarczonych ryzykiem powikłań – połączonych z cewnikowaniem naczyń lub podawaniem jodowych środków kontrastowych (arteriografia, cholangiografia, koronarografia, urografia). Szczególnie przydatnymi badaniami izotopowymi są:

• Perfuzyjna i wentylacyjna scyntygrafia płuc w ocenie zaburzeń krążenia płucnego, w tym zatorowości płucnej.
• Perfuzyjna scyntygrafia mięśnia sercowego, jako badanie selekcjonujące i poprzedzające koronarografię (angiografia naczyń wieńcowych.
• Statyczna scyntygrafia wątroby w rozpoznawaniu i nadzorze przebiegu przewlekłego zapalenia wątroby.
• Izotopowe badania nerek w rozpoznawaniu nerkowego tła nadciśnienia.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

Wskazania są wymienione w poszczególnych rozdziałach (kości, nerki, układ nerwowy, serce i naczynia, tarczyca, wątroba). Należy jednak wymienić inne grupy patologii, w których badania izotopowe również posiadają swoje zastosowanie:

• Scyntygrafia guzów sutka (scyntymammografia):
• różnicowanie łagodnych i złośliwych zmian w sutku.
• Scyntygrafia hormonalnie czynnych guzów przewodu pokarmowego (carcinoid, gastrinoma, insulinoma).
• Scyntygrafia krwawienia z przewodu pokarmowego.
• Scyntygrafia nowotworów pierwotnych i przerzutowych przy pomocy przeciwciał monoklonalnych i innych znaczników onkofilnych (o powinowactwie do guzów).
• Scyntygrafia przełykowego zarzucania treści żołądkowej:
• nawracające zapalenia płuc u dzieci.
• Scyntygrafia przytarczyc:
• lokalizacja gruczolaka przytarczyc.
• Scyntygrafia rdzenia nadnerczy:
• nadciśnienie tętnicze wywołane guzem rdzenia nadnerczy.
• Scyntygrafia ślinianek:
• guzy ślinianek,
• zaburzenia wydzielania śliny, zwłaszcza jednostronne.
• Scyntygrafia szpiku kostnego: -nacieczenie nowotworowe szpiku kostnego.
• Scyntygrafia uchyłka Meckela:
• krwawienie z przewodu pokarmowego, zwłaszcza u dzieci.
• Scyntygrafia żołądkowego zarzucania treści dwunastniczej:
• podejrzenie żółciowego zapalenia żołądka, zwłaszcza u dzieci.

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

W niektórych ośrodkach medycznych wykonuje się badania na życzenie pacjenta, bez skierowania, ale i wówczas do badania kwalifikuje lekarz zakładu medycyny nuklearnej wykonującego badanie.

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Badania z reguły nie wymagają przygotowania. Do badania scyntygraficznego dróg żółciowych,, zarzucania treści dwunastniczej do żołądka oraz żołądkowej do przełyku chory powinien być na czczo – do innych badań nie musi. Chorzy powinni mieć cewnik żylny (venflon) założony w szpitalu kierującym na badanie lub na miejscu,, w pracowni izotopowej. Małym dzieciom należy podać środek uspokajający celem zapewnienia nieruchomego ułożenia pod głowicą aparatu. U dzieci wskazane jest podanie środka uspokajającego

BADANIA POPRZEDZAJĄCE

Nie ma bezwzględnej konieczności wykonywania wcześniej innych badań. Jeżeli wykonano badania radiologiczne lub ultrasonograficzne należy dostarczyć jego wynik lekarzowi opisującemu badanie scyntygraficzne.

OPIS BADANIA

Radioznacznik podaje się najczęściej dożylnie (cewnik żylny – venflon), rzadziej doustnie lub inhalacyjnie. Dożylne podanie radioznacznika jest bezbolesne, rzadko może wystąpić krótkotrwałe pieczenie w miejscu wkłucia. Wystąpienie bólu jest zjawiskiem nieprawidłowym, występuje wyłącznie przy pęknięciu żyły. Doustnie radioznacznik podaje się rzadko (badanie tarczycy) – jest to bezbarwny płyn bez smaku. Niektóre pomiary scyntygraficzne rozpoczyna się bezpośrednio po podaniu radioznacznika (angioscyntygrafia mózgowa, badanie pierwszego przejścia, renoscyntygrafia), badanie wątroby około 10 min. od podania, badanie scyntygraficzne kości i statyczną scyntygrafię nerek – DMSA po 3-4 godzinach od podania radioznacznika. Pacjent w czasie od podania radioznacznika do pomiarów scyntygraficznych może wykonywać dowolne czynności; przy niektórych badaniach (np. kości) zaleca się wypicie 0,5-1l płynu obojętnego (woda, soki) celem wydalenia z moczem resztek izotopu krążącego we krwi.
Do większości badań izotopowych nie trzeba być na czczo. Wyjątkiem jest cholescyntygrafia (badanie dróg żółciowych) i izotopowe badanie żółci. W scyntygrafii perfuzyjnej pacjent spożywa śniadanie zawierające 0,5 l mleka między podaniem radioznacznika a wykonaniem badania.
Badanie scyntygraficzne wykonuje się w różnych pozycjach: zwykle leżącej, rzadziej stojącej lub siedzącej. Dłonie i stopy bada się po ich położeniu na detektorze gamma kamery. Szereg narządów bada się w projekcji przedniej, tylnej i dwóch projekcjach bocznych. Do badania izotopowego nie trzeba się rozbierać. Jeżeli między głowicą aparatu a ciałem chorego znajdują się duże przedmioty metalowe (monety w kieszeniach, duże wisiorki na szyi, duże metalowe klamry pasków) należy je usunąć. Czas wykonywania pomiarów scyntygraficznych jest zależny od rodzaju badania i wynosi od 1 do 60 min.
Wyniki badań scyntygraficznych przekazywane są w formie opisu, z dołączonymi niekiedy wydrukami, kliszami fotograficznymi (scyntygramami).

CZAS

Badanie trwa zwykle kilkadziesiąt minut, w określonych przypadkach nawet 2-5 dni.

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE

Przed badaniem

• Skłonność do krwawień (skaza krwotoczna).
• Ciąża.

W czasie badania

• Wszelkie nagłe dolegliwości (np. ból, zwłaszcza ból za mostkiem, duszność).

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Nie ma specjalnych zaleceń. Zaraz po badaniu izotopowym należy wypłukać z organizmu resztki izotopu przez wypicie 0,5-1 litra płynów obojętnych (woda, herbata, soki). Jedynie po badaniu izotopowym tarczycy należy wstrzymać się przez 2-3 dni z dłuższym noszeniem przy szyi małych dzieci. Wszelkie inne formy kontaktu z drugimi osobami są zupełnie nieszkodliwe.

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u chorych w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet będących w ciąży i w okresie laktacji. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesięcznego, u których zaistniała możliwość zapłodnienia.ciężarnych.

Opracowano na podstawie:
dr n. med. Piotr Lass
Scyntygrafia
„Encyklopedia Badań Medycznych”
Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996