Orzeszki ziemne, źródło witaminy PP

Witamina PP (Niacyna) należy do witamin powszechnie występujących w świecie roślin i zwierząt. Najwięcej jej znajduje się w wątrobie, mięsie, rybach, orzechach oraz ziarnach zbóż. W żywności niacyna występuje w postaci kwasu nikotynowego i jego amidu

Synonimy: niacyna, nikotynamid, niacynamid, pelagranina, witamina B3.

Jak odkryto witaminę PP

Nazwa pelagra użyta po raz pierwszy przez Frappoliego w 1771 r. pochodzi od słów pella i agra, które są źle użytymi włoskimi słowami pellis i aegra, oznaczającymi „chora skóra”. Pierwsze badania nad pelagrą przeprowadził hiszpański lekarz Casal, który w 1735 roku opisał tę chorobę. Pelagra była uznana za jednostkę chorobową najpierw w Hiszpanii, Portugalii i Włoszech, a potem w kolejnych krajach europejskich. W 1881r. na 16,5 miliona mieszkańców Włoch około 100.000 chorowało na tę chorobę. Według przybliżonych danych w 1830r. około 5% ludności tego kraju cierpiało na pelagrę.

Polska nazwa brzmi „rumień lombardzki”, ponieważ w owych czasach zapadalność na tę chorobę w Lombardii była największa. Pelagra występowała również w południowej Francji, na Bałkanach, w Turcji, w Egipcie, Ameryce Południowej oraz w Indiach, Chinach i Japonii.

Poznanie Pelagry z punktu widzenia klinicznego i epidemiologicznego stało się podstawą do badań nad przyczynami tego schorzenia. Spośród kilku teorii tłumaczących przyczyny pelagry najwięcej zwolenników miała ta, która głosiła, że w pożywieniu (kukurydzy) znajduje się czynnik uczulający na światło. Przemawiały za nią obserwacje kliniczne, wykazujące, że pelagra nasilała się w okresie wiosennym i letnim.

Choroba ta występowała najczęściej wśród osób źle żywionych (więźniów, chorych umysłowo, ubogiej ludności). Kazimierz Funk w 1914r. wysunął hipotezę, że pelagra jest skutkiem niedoboru jakiejś witaminy. Pogląd taki podzielał Goldberger, który w latach 1913 – 1915 dowiódł, że pelagrą nie można zakazić się za pomocą krwi lub wydzielin z wykwitów skóry. Pierwsze doświadczenie tego rodzaju Goldberger wykonał na sobie, potem za pomocą odpowiednio dobranej diety zapobiegał pelagrze u ludzi.
Diety Goldbergera zawierały 2 – 3 razy mniej niacyny niż wynosi dawka zapobiegawcza. Zawierały natomiast dużo tryptofanu, który ulega przekształceniu w kwas nikotynowy w tkankach zwierząt i człowieka.

Czytaj również:  Witaminy - podstawowe informacje

Budowa i właściwości witaminy PP

Kwas nikotynowy znany jest od 1867 r. Związkiem pokrewnym kwasowi nikotynowemu jest nikotyna i amid kwasu N-metylonikotynowego. Nikotyna ulega przekształceniu w kwas nikotynowy dopiero pod wpływem działania silnych środków utleniających. Przemiana tego typu nie zachodzi w organizmie i wobec tego nikotyna nie ma właściwości przeciwpelagrycznych. W organizmach żywych podstawowym substratem kwasu N-metylonikotynowego jest niacyna.

Właściwości witaminy PP

Kwas nikotynowy jest słabym kwasem, łatwo rozpuszczalnym w wodzie i alkoholu. Krystalizuje w postaci igieł w temperaturze 235,5 – 236,5°C. Należy do najbardziej trwałych witamin, mało wrażliwych na autoklawowanie (działanie podwyższonego ciśnienia i temperatury) oraz na działanie tlenu atmosferycznego, ługów, kwasów i światła. Amid kwasu nikotynowego również krystalizuje w postaci igieł w temperaturze 129°C.

Gdzie występuje witamina PP

Witamina PP (Niacyna) należy do witamin powszechnie występujących w świecie roślin i zwierząt. Najwięcej jej znajduje się w wątrobie, mięsie, rybach, orzechach oraz ziarnach zbóż. W żywności niacyna występuje w postaci kwasu nikotynowego i jego amidu. Kwas nikotynowy znajduje się w większej ilości produktów pochodzenia roślinnego. Należy pamiętać, że niacyna powstaje także z zawartego w produktach tryptofanu (z 60 mg tryptofanu powstaje 1mg niacyny).

Najmniejsze ilości witaminy (poniżej 0,5 mg w 100g) zawarte są w mleku i przetworach mlecznych, jajach, niektórych warzywach (cebula, kapusta biała, marchew) i owocach (gruszka, jabłka, pomarańcze, truskawki).

Przedstawiona poniżej tabela nie uwzględnia ilości niacyny, która może być wytwarzana z tryptofanu.

Zawartość niacyny w 100g produktu Produkty spożywcze
Poniżej 0,10mg sery topione i dojrzewające, kefir, śmietana, jaja kurze
0,10 – 0,50mg mleko, jogurty, sery twarogowe, mąka pszenna wrocławska, płatki kukurydziane, owoce (jabłka, pomarańcze, truskawki), warzywa (kapusta biała, cebula, marchew)
0,50 – 1,0mg pieczywo (chleb pszenny, chleb żytni, razowy, bułki pszenne, pumpernikiel), makaron, kasza manna, ryż biały, płatki owsiane, owoce (banany, kiwi, morele), warzywa (brokuły, brukselka)
1,0 – 5,0mg ziemniaki, chleb graham, kasza gryczana i jęczmienna, ryż brązowy, fasola biała, pomidory, ryby (mintaj, dorsz, śledzie), mięso z piersi indyka
5,0 – 10,0mg polędwica sopocka, kurczaki, wieprzowina, schab, mięso z udźca indyka, ryby (łosoś, makrela wędzona), zarodki pszenne, otręby pszenne
powyżej 10mg mięso i polędwica z piersi kurczaka, wątróbka z kurczaka, wątroba wieprzowa i wołowa, orzechy arachidowe

Produkty szczególnie bogate w niacynę

Czytaj również:  Witamina A i karotenoidy
Artykuły spożywcze miligramy
drożdże piwne 100g 35
orzechy ziemne 1 filiżanka 24,2
wątróbka 100g 12,2
tuńczyk 100g 10,3
drób 100g 9,6
suszone brzoskwinie 1 filiżanka 8,2
serce 100g 7,4
łosoś 100g 6,8
ziarno pełne 1 filiżanka 5,2
kotlet jagnięcy 1 szt. 5,1
migdały 1 filiżanka 4,7
grzyby 1 filiżanka 4,6
groszek 1 filiżanka 3,8
kotlet wieprzowy 1 szt. 3,6
ziarno soi 100g 2,9

Funkcje witaminy PP w organizmie

  • Uczestniczy w procesach utleniania i redukcji w organizmie – jako składnik koenzymów
  • Uczestniczy w procesach regulacji poziomu cukru we krwi (produkcja związków energetycznych)
  • Uczestniczy w regulacji poziomu cholesterolu w organizmie
  • Uczestniczy w regulacji przepływu krwi w naczyniach
  • Współdziała w syntezie hormonów płciowych (estrogeny, progesteron).
  • Uczestniczy w utrzymaniu odpowiedniego stanu skóry.

Skutki niedoboru i nadmiaru witaminy PP

Objawy hipowitaminozy (niedoboru)

  • zaburzenia w metabolizmie cukrów, procesu oddychania komórkowego
  • dysfunkcje układu trawiennego (biegunki, spadek masy ciała, osłabienie).
  • zakłócenia w funkcjonowaniu układu nerwowego (bezsenność, zawroty głowy, bóle głowy, zapalenie nerwów, zaburzenia pamięci i stany rozstroju nerwowego).
  • szorstkość i zaczerwienienie skóry tzw. rumień lombardzki (Pelagra).

Objawy hiperwitaminozy (nadmiaru)

Stosowanie przez dłuższy czas dużych dawek może powodować uszkodzenie wątroby, arytmię serca, dolegliwości skórne (pieczenie i swędzenie) oraz podniesienie poziomu glukozy we krwi.

Dzienne normy spożycia witaminy PP (niacyny)

Grupa ludności – wiek, lata Niacyna (mg) – normy zalecane
Niemowlęta
0 – 0,5
0,5 – 1,0
8
9
Dzieci
1 – 3
4 – 6
7 – 9
11
14
17
Dziewczęta
10 – 12
13 – 15
16 – 18
18
20
20
Chłopcy
10 – 12
13 – 15
16 – 18
20
22
24
kobiety aktywność fizyczna 19 – 25
mała
umiarkowana
duża
19
21
22
kobiety aktywność fizyczna 26 – 60
mała
umiarkowana
duża
19
21
22
kobiety ciężarne II – III trymestr 21
kobiety karmiące 23
kobiety powyżej 60 lat 18
mężczyźni 19 – 25
aktywność mała
umiarkowana
duża
21
23
25
mężczyźni 26 – 60
aktywność mała
umiarkowana
duża
21
23
25
Powyżej 60 lat 20

Ciekawostki o witaminie PP

Nadmierne spożywanie cukru, słodyczy lub napojów słodzonych prowadzi do utraty niacyny. Niacyna nie jest magazynowana w organizmie ludzkim. Nadwyżki zostają wydalone z moczem. W bieżącej diecie muszą więc znajdować się odpowiednie ilości witaminy PP.

Czytaj również:  Witamina H

opracowanie: mgr inż. Krystyna Beata Radziwon