Witamina PP (Niacyna) należy do witamin powszechnie występujących w świecie roślin i zwierząt. Najwięcej jej znajduje się w wątrobie, mięsie, rybach, orzechach oraz ziarnach zbóż. W żywności niacyna występuje w postaci kwasu nikotynowego i jego amidu
Synonimy: niacyna, nikotynamid, niacynamid, pelagranina, witamina B3.
W tym artykule
Jak odkryto witaminę PP
Nazwa pelagra użyta po raz pierwszy przez Frappoliego w 1771 r. pochodzi od słów pella i agra, które są źle użytymi włoskimi słowami pellis i aegra, oznaczającymi „chora skóra”. Pierwsze badania nad pelagrą przeprowadził hiszpański lekarz Casal, który w 1735 roku opisał tę chorobę. Pelagra była uznana za jednostkę chorobową najpierw w Hiszpanii, Portugalii i Włoszech, a potem w kolejnych krajach europejskich. W 1881r. na 16,5 miliona mieszkańców Włoch około 100.000 chorowało na tę chorobę. Według przybliżonych danych w 1830r. około 5% ludności tego kraju cierpiało na pelagrę.
Polska nazwa brzmi „rumień lombardzki”, ponieważ w owych czasach zapadalność na tę chorobę w Lombardii była największa. Pelagra występowała również w południowej Francji, na Bałkanach, w Turcji, w Egipcie, Ameryce Południowej oraz w Indiach, Chinach i Japonii.
Poznanie Pelagry z punktu widzenia klinicznego i epidemiologicznego stało się podstawą do badań nad przyczynami tego schorzenia. Spośród kilku teorii tłumaczących przyczyny pelagry najwięcej zwolenników miała ta, która głosiła, że w pożywieniu (kukurydzy) znajduje się czynnik uczulający na światło. Przemawiały za nią obserwacje kliniczne, wykazujące, że pelagra nasilała się w okresie wiosennym i letnim.
Choroba ta występowała najczęściej wśród osób źle żywionych (więźniów, chorych umysłowo, ubogiej ludności). Kazimierz Funk w 1914r. wysunął hipotezę, że pelagra jest skutkiem niedoboru jakiejś witaminy. Pogląd taki podzielał Goldberger, który w latach 1913 – 1915 dowiódł, że pelagrą nie można zakazić się za pomocą krwi lub wydzielin z wykwitów skóry. Pierwsze doświadczenie tego rodzaju Goldberger wykonał na sobie, potem za pomocą odpowiednio dobranej diety zapobiegał pelagrze u ludzi.
Diety Goldbergera zawierały 2 – 3 razy mniej niacyny niż wynosi dawka zapobiegawcza. Zawierały natomiast dużo tryptofanu, który ulega przekształceniu w kwas nikotynowy w tkankach zwierząt i człowieka.
Budowa i właściwości witaminy PP
Kwas nikotynowy znany jest od 1867 r. Związkiem pokrewnym kwasowi nikotynowemu jest nikotyna i amid kwasu N-metylonikotynowego. Nikotyna ulega przekształceniu w kwas nikotynowy dopiero pod wpływem działania silnych środków utleniających. Przemiana tego typu nie zachodzi w organizmie i wobec tego nikotyna nie ma właściwości przeciwpelagrycznych. W organizmach żywych podstawowym substratem kwasu N-metylonikotynowego jest niacyna.
Właściwości witaminy PP
Kwas nikotynowy jest słabym kwasem, łatwo rozpuszczalnym w wodzie i alkoholu. Krystalizuje w postaci igieł w temperaturze 235,5 – 236,5°C. Należy do najbardziej trwałych witamin, mało wrażliwych na autoklawowanie (działanie podwyższonego ciśnienia i temperatury) oraz na działanie tlenu atmosferycznego, ługów, kwasów i światła. Amid kwasu nikotynowego również krystalizuje w postaci igieł w temperaturze 129°C.
Gdzie występuje witamina PP
Witamina PP (Niacyna) należy do witamin powszechnie występujących w świecie roślin i zwierząt. Najwięcej jej znajduje się w wątrobie, mięsie, rybach, orzechach oraz ziarnach zbóż. W żywności niacyna występuje w postaci kwasu nikotynowego i jego amidu. Kwas nikotynowy znajduje się w większej ilości produktów pochodzenia roślinnego. Należy pamiętać, że niacyna powstaje także z zawartego w produktach tryptofanu (z 60 mg tryptofanu powstaje 1mg niacyny).
Najmniejsze ilości witaminy (poniżej 0,5 mg w 100g) zawarte są w mleku i przetworach mlecznych, jajach, niektórych warzywach (cebula, kapusta biała, marchew) i owocach (gruszka, jabłka, pomarańcze, truskawki).
Przedstawiona poniżej tabela nie uwzględnia ilości niacyny, która może być wytwarzana z tryptofanu.
Zawartość niacyny w 100g produktu | Produkty spożywcze |
Poniżej 0,10mg | sery topione i dojrzewające, kefir, śmietana, jaja kurze |
0,10 – 0,50mg | mleko, jogurty, sery twarogowe, mąka pszenna wrocławska, płatki kukurydziane, owoce (jabłka, pomarańcze, truskawki), warzywa (kapusta biała, cebula, marchew) |
0,50 – 1,0mg | pieczywo (chleb pszenny, chleb żytni, razowy, bułki pszenne, pumpernikiel), makaron, kasza manna, ryż biały, płatki owsiane, owoce (banany, kiwi, morele), warzywa (brokuły, brukselka) |
1,0 – 5,0mg | ziemniaki, chleb graham, kasza gryczana i jęczmienna, ryż brązowy, fasola biała, pomidory, ryby (mintaj, dorsz, śledzie), mięso z piersi indyka |
5,0 – 10,0mg | polędwica sopocka, kurczaki, wieprzowina, schab, mięso z udźca indyka, ryby (łosoś, makrela wędzona), zarodki pszenne, otręby pszenne |
powyżej 10mg | mięso i polędwica z piersi kurczaka, wątróbka z kurczaka, wątroba wieprzowa i wołowa, orzechy arachidowe |
Produkty szczególnie bogate w niacynę
Artykuły spożywcze | miligramy |
drożdże piwne 100g | 35 |
orzechy ziemne 1 filiżanka | 24,2 |
wątróbka 100g | 12,2 |
tuńczyk 100g | 10,3 |
drób 100g | 9,6 |
suszone brzoskwinie 1 filiżanka | 8,2 |
serce 100g | 7,4 |
łosoś 100g | 6,8 |
ziarno pełne 1 filiżanka | 5,2 |
kotlet jagnięcy 1 szt. | 5,1 |
migdały 1 filiżanka | 4,7 |
grzyby 1 filiżanka | 4,6 |
groszek 1 filiżanka | 3,8 |
kotlet wieprzowy 1 szt. | 3,6 |
ziarno soi 100g | 2,9 |
Funkcje witaminy PP w organizmie
- Uczestniczy w procesach utleniania i redukcji w organizmie – jako składnik koenzymów
- Uczestniczy w procesach regulacji poziomu cukru we krwi (produkcja związków energetycznych)
- Uczestniczy w regulacji poziomu cholesterolu w organizmie
- Uczestniczy w regulacji przepływu krwi w naczyniach
- Współdziała w syntezie hormonów płciowych (estrogeny, progesteron).
- Uczestniczy w utrzymaniu odpowiedniego stanu skóry.
Skutki niedoboru i nadmiaru witaminy PP
Objawy hipowitaminozy (niedoboru)
- zaburzenia w metabolizmie cukrów, procesu oddychania komórkowego
- dysfunkcje układu trawiennego (biegunki, spadek masy ciała, osłabienie).
- zakłócenia w funkcjonowaniu układu nerwowego (bezsenność, zawroty głowy, bóle głowy, zapalenie nerwów, zaburzenia pamięci i stany rozstroju nerwowego).
- szorstkość i zaczerwienienie skóry tzw. rumień lombardzki (Pelagra).
Objawy hiperwitaminozy (nadmiaru)
Stosowanie przez dłuższy czas dużych dawek może powodować uszkodzenie wątroby, arytmię serca, dolegliwości skórne (pieczenie i swędzenie) oraz podniesienie poziomu glukozy we krwi.
Dzienne normy spożycia witaminy PP (niacyny)
Grupa ludności – wiek, lata | Niacyna (mg) – normy zalecane |
Niemowlęta 0 – 0,5 0,5 – 1,0 |
8 9 |
Dzieci 1 – 3 4 – 6 7 – 9 |
11 14 17 |
Dziewczęta 10 – 12 13 – 15 16 – 18 |
18 20 20 |
Chłopcy 10 – 12 13 – 15 16 – 18 |
20 22 24 |
kobiety aktywność fizyczna 19 – 25 mała umiarkowana duża |
19 21 22 |
kobiety aktywność fizyczna 26 – 60 mała umiarkowana duża |
19 21 22 |
kobiety ciężarne II – III trymestr | 21 |
kobiety karmiące | 23 |
kobiety powyżej 60 lat | 18 |
mężczyźni 19 – 25 aktywność mała umiarkowana duża |
21 23 25 |
mężczyźni 26 – 60 aktywność mała umiarkowana duża |
21 23 25 |
Powyżej 60 lat | 20 |
Ciekawostki o witaminie PP
Nadmierne spożywanie cukru, słodyczy lub napojów słodzonych prowadzi do utraty niacyny. Niacyna nie jest magazynowana w organizmie ludzkim. Nadwyżki zostają wydalone z moczem. W bieżącej diecie muszą więc znajdować się odpowiednie ilości witaminy PP.
opracowanie: mgr inż. Krystyna Beata Radziwon