Witamina PP

Witamina PP (Niacyna) należy do witamin powszechnie występujących w świecie roślin i zwierząt. Najwięcej jej znajduje się w wątrobie, mięsie, rybach, orzechach oraz ziarnach zbóż. W żywności niacyna występuje w postaci kwasu nikotynowego i jego amidu

Synonimy: niacyna, nikotynamid, niacynamid, pelagranina, witamina B3.

Jak odkryto witaminę PP

Nazwa pelagra użyta po raz pierwszy przez Frappoliego w 1771 r. pochodzi od słów pella i agra, które są źle użytymi włoskimi słowami pellis i aegra, oznaczającymi „chora skóra”. Pierwsze badania nad pelagrą przeprowadził hiszpański lekarz Casal, który w 1735 roku opisał tę chorobę. Pelagra była uznana za jednostkę chorobową najpierw w Hiszpanii, Portugalii i Włoszech, a potem w kolejnych krajach europejskich. W 1881r. na 16,5 miliona mieszkańców Włoch około 100.000 chorowało na tę chorobę. Według przybliżonych danych w 1830r. około 5% ludności tego kraju cierpiało na pelagrę.

Polska nazwa brzmi „rumień lombardzki”, ponieważ w owych czasach zapadalność na tę chorobę w Lombardii była największa. Pelagra występowała również w południowej Francji, na Bałkanach, w Turcji, w Egipcie, Ameryce Południowej oraz w Indiach, Chinach i Japonii.

Poznanie Pelagry z punktu widzenia klinicznego i epidemiologicznego stało się podstawą do badań nad przyczynami tego schorzenia. Spośród kilku teorii tłumaczących przyczyny pelagry najwięcej zwolenników miała ta, która głosiła, że w pożywieniu (kukurydzy) znajduje się czynnik uczulający na światło. Przemawiały za nią obserwacje kliniczne, wykazujące, że pelagra nasilała się w okresie wiosennym i letnim.

Choroba ta występowała najczęściej wśród osób źle żywionych (więźniów, chorych umysłowo, ubogiej ludności). Kazimierz Funk w 1914r. wysunął hipotezę, że pelagra jest skutkiem niedoboru jakiejś witaminy. Pogląd taki podzielał Goldberger, który w latach 1913 – 1915 dowiódł, że pelagrą nie można zakazić się za pomocą krwi lub wydzielin z wykwitów skóry. Pierwsze doświadczenie tego rodzaju Goldberger wykonał na sobie, potem za pomocą odpowiednio dobranej diety zapobiegał pelagrze u ludzi.
Diety Goldbergera zawierały 2 – 3 razy mniej niacyny niż wynosi dawka zapobiegawcza. Zawierały natomiast dużo tryptofanu, który ulega przekształceniu w kwas nikotynowy w tkankach zwierząt i człowieka.

Budowa i właściwości witaminy PP

Kwas nikotynowy znany jest od 1867 r. Związkiem pokrewnym kwasowi nikotynowemu jest nikotyna i amid kwasu N-metylonikotynowego. Nikotyna ulega przekształceniu w kwas nikotynowy dopiero pod wpływem działania silnych środków utleniających. Przemiana tego typu nie zachodzi w organizmie i wobec tego nikotyna nie ma właściwości przeciwpelagrycznych. W organizmach żywych podstawowym substratem kwasu N-metylonikotynowego jest niacyna.

Właściwości witaminy PP

Kwas nikotynowy jest słabym kwasem, łatwo rozpuszczalnym w wodzie i alkoholu. Krystalizuje w postaci igieł w temperaturze 235,5 – 236,5°C. Należy do najbardziej trwałych witamin, mało wrażliwych na autoklawowanie (działanie podwyższonego ciśnienia i temperatury) oraz na działanie tlenu atmosferycznego, ługów, kwasów i światła. Amid kwasu nikotynowego również krystalizuje w postaci igieł w temperaturze 129°C.

Gdzie występuje witamina PP

Witamina PP (Niacyna) należy do witamin powszechnie występujących w świecie roślin i zwierząt. Najwięcej jej znajduje się w wątrobie, mięsie, rybach, orzechach oraz ziarnach zbóż. W żywności niacyna występuje w postaci kwasu nikotynowego i jego amidu. Kwas nikotynowy znajduje się w większej ilości produktów pochodzenia roślinnego. Należy pamiętać, że niacyna powstaje także z zawartego w produktach tryptofanu (z 60 mg tryptofanu powstaje 1mg niacyny).

Najmniejsze ilości witaminy (poniżej 0,5 mg w 100g) zawarte są w mleku i przetworach mlecznych, jajach, niektórych warzywach (cebula, kapusta biała, marchew) i owocach (gruszka, jabłka, pomarańcze, truskawki).

Przedstawiona poniżej tabela nie uwzględnia ilości niacyny, która może być wytwarzana z tryptofanu.

Produkty szczególnie bogate w niacynę

Funkcje witaminy PP w organizmie

• Uczestniczy w procesach utleniania i redukcji w organizmie – jako składnik koenzymów
• Uczestniczy w procesach regulacji poziomu cukru we krwi (produkcja związków energetycznych)
• Uczestniczy w regulacji poziomu cholesterolu w organizmie
• Uczestniczy w regulacji przepływu krwi w naczyniach
• Współdziała w syntezie hormonów płciowych (estrogeny, progesteron).
• Uczestniczy w utrzymaniu odpowiedniego stanu skóry.

Skutki niedoboru i nadmiaru witaminy PP

Objawy hipowitaminozy (niedoboru)

• zaburzenia w metabolizmie cukrów, procesu oddychania komórkowego
• dysfunkcje układu trawiennego (biegunki, spadek masy ciała, osłabienie).
• zakłócenia w funkcjonowaniu układu nerwowego (bezsenność, zawroty głowy, bóle głowy, zapalenie nerwów, zaburzenia pamięci i stany rozstroju nerwowego).
• szorstkość i zaczerwienienie skóry tzw. rumień lombardzki (Pelagra).

Objawy hiperwitaminozy (nadmiaru)

Stosowanie przez dłuższy czas dużych dawek może powodować uszkodzenie wątroby, arytmię serca, dolegliwości skórne (pieczenie i swędzenie) oraz podniesienie poziomu glukozy we krwi.

Dzienne normy spożycia witaminy PP (niacyny)

Ciekawostki o witaminie PP

Nadmierne spożywanie cukru, słodyczy lub napojów słodzonych prowadzi do utraty niacyny. Niacyna nie jest magazynowana w organizmie ludzkim. Nadwyżki zostają wydalone z moczem. W bieżącej diecie muszą więc znajdować się odpowiednie ilości witaminy PP.

opracowanie: mgr inż. Krystyna Beata Radziwon