Test Oddechowy na Nietolerancję Laktozy

Nietolerancja laktozy to zespół objawów ze strony układu pokarmowego wywołanych spożyciem cukru mlecznego. W organizmie zdrowych osób laktoza jest rozkładana na glukozę i galaktozę przez enzym laktazę obecny w jelicie cienkim. Gdy aktywność laktazy spada, niestrawiona laktoza ulega fermentacji przez bakterie jelitowe, co prowadzi do produkcji gazów i charakterystycznych dolegliwości, takich jak wzdęcia, bóle brzucha, nudności czy biegunka. Jednym z prostszych testów, które pozwolą określić, że mamy do czynienia właśnie z tym schorzeniem jest test oddechowy.

Deficyt laktazy może być pierwotny (uwarunkowany genetycznie i narastający z wiekiem) lub wtórny – spowodowany uszkodzeniem błony śluzowej jelita w przebiegu infekcji, celiakii czy choroby Crohna. Nie każdy, kto podejrzewa u siebie nietolerancję laktozy, rzeczywiście jej doświadcza. Wielu pacjentów eliminuje produkty mleczne na własną rękę, co może prowadzić do niedoborów wapnia i witaminy D. Zanim wykluczy się mleko i jego przetwory z diety, warto wykonać odpowiednie badanie diagnostyczne. Najczęściej stosowana jest oddechowa próba wodorowa, która ocenia, jak organizm radzi sobie z trawieniem laktozy.

Czym jest test oddechowy i dlaczego go wykonujemy?

Test oddechowy jest prostym, nieinwazyjnym badaniem polegającym na pomiarze stężenia gazów – przede wszystkim wodoru, a coraz częściej również metanu – w wydychanym powietrzu po podaniu roztworu cukru. W zdrowym układzie pokarmowym cukry proste są trawione i wchłaniane zanim dotrą do jelita grubego. Gdy brakuje laktazy, niestrawiona laktoza trafia do jelita grubego, gdzie ulega fermentacji bakteryjnej. Proces ten generuje gazy, które wchłaniają się do krwi, docierają do płuc i są wydychane. Stąd obecność wodoru lub metanu w wydychanym powietrzu może świadczyć o nietolerancji laktozy lub o zespole rozrostu bakteryjnego w jelicie cienkim.

W krajach anglosaskich stosuje się kilka rodzajów testu oddechowego. Najpopularniejsza próba wodorowa ocenia metabolizm konkretnych cukrów (laktozy, fruktozy, sacharozy, sorbitolu), natomiast test z glukozą służy głównie do diagnostyki przerostu bakteryjnego jelita cienkiego. Od 2024 r. część laboratoriów wprowadza jednoczesny pomiar wodoru i metanu, aby wykryć pacjentów, u których bakterie jelitowe produkują głównie metan.

Wyniki testu pomagają potwierdzić lub wykluczyć nietolerancję laktozy. Jeśli pacjent zgłasza dolegliwości po spożyciu produktów mlecznych, test oddechowy pomoże ustalić, czy przyczyną jest niedobór laktazy, czy też inne schorzenia, takie jak zespół jelita drażliwego, przerost bakteryjny, celiakia czy infekcja pasożytnicza.

Jak przygotować się do testu?

Prawidłowe przygotowanie jest kluczowe dla wiarygodności wyników. Dieta, leki i styl życia wpływają na skład mikroflory jelitowej i ilość gazów w wydychanym powietrzu. Aby uniknąć fałszywie dodatnich lub ujemnych wyników, należy stosować się do zaleceń lekarza i laboratorium. Poniżej przedstawiono zalecenia oparte na wytycznych klinicznych:

Etapy przygotowania

1. Miesiąc przed badaniem: odstaw antybiotyki oraz probiotyki, które mogą zmieniać skład mikrobioty jelitowej.
2. Tydzień przed badaniem: zaprzestań palenia, nie stosuj środków przeczyszczających, środków podnoszących perystaltykę ani leków zobojętniających kwas żołądkowy.
3. Dzień przed badaniem: ogranicz dietę do lekkostrawnych produktów pozbawionych błonnika, tłuszczu i cukrów prostych. Zrezygnuj z nabiału i pełnoziarnistych zbóż; możesz zjeść gotowane chude mięso lub rybę z białym ryżem.
4. W dniu badania: zachowaj post przez 12 godzin – nie spożywaj jedzenia ani płynów. Nie ćwicz, nie śpij tuż przed badaniem i podczas jego trwania.

Czego unikać?

Nawet drobne odstępstwa mogą zafałszować wyniki. Unikaj poniższych czynników, o których informują specjaliści:

• Kolonoskopii, irygoskopii lub innych zabiegów oczyszczających jelito w ciągu ostatnich dwóch tygodni.
• Spożywania błonnika i produktów wysokobłonnikowych (owoców, warzyw, pełnych ziaren) przez 24 godziny przed badaniem.
• Przyjmowania leków przeczyszczających, laktulozy, probiotyków i produktów zawierających laktozę w ciągu doby przed testem.
• Palenia papierosów i gum do żucia co najmniej dwie godziny przed i podczas badania.
• Intensywnego wysiłku fizycznego – zwiększona wentylacja płuc może zmienić stężenie gazów w wydychanym powietrzu.

Jeżeli pacjent nosi protezy zębowe, powinien w dniu badania zrezygnować z użycia kleju do protez i dokładnie umyć zęby. W razie wątpliwości należy skontaktować się z laboratorium wykonującym badanie.

Przebieg badania krok po kroku

Próbę wodorowo‑metanową wykonuje się w warunkach ambulatoryjnych. Badanie trwa od dwóch do trzech godzin i obejmuje kilka etapów:

Na początku pacjent oddaje pierwszy próbny wydech do specjalnego urządzenia przypominającego niewielki worek lub analizator oddechu. Następnie wypija roztwór laktozy w wodzie. Co 15–30 minut pobierane są kolejne próbki oddechu, a pacjent obserwuje i notuje ewentualne dolegliwości – ból brzucha, wzdęcia, burczenie w jamie brzusznej, gazy lub biegunkę. Ważne jest, aby podczas testu nie spożywać posiłków, nie żuć gumy, nie spać i nie wykonywać wysiłku fizycznego, co mogłoby wpłynąć na wyniki.

Jak interpretować wyniki?

Analiza stężenia gazów odbywa się w laboratorium. U zdrowych osób poziom wodoru w wydychanym powietrzu wynosi zwykle mniej niż 16 ppm. Za wynik pozytywny w kierunku nietolerancji laktozy uznaje się wzrost stężenia wodoru o co najmniej 20 ppm powyżej wartości wyjściowej, natomiast u pacjentów z przerostem bakteryjnym wzrost powinien nastąpić w ciągu 90 minut od podania glukozy. Jeżeli pacjent jest tzw. producentem metanu (około 15–30 % populacji), wówczas aparat rejestruje głównie metan, co może wymagać rozszerzenia interpretacji. Nowoczesne analizatory oznaczają oba gazy jednocześnie.

Warto pamiętać, że czynniki takie jak niewłaściwa dieta, przyjmowanie antybiotyków, niedawne endoskopia jelitowa czy zapalenie jelit mogą zafałszować wynik. Dlatego w przypadku niejednoznacznego rezultatu lekarz może zlecić powtórzenie testu lub zastosować inne metody diagnostyczne.

Inne testy i diagnostyka różnicowa

Choć oddechowa próba wodorowa jest uważana za „złoty standard” w diagnostyce nietolerancji laktozy, istnieją również inne badania pomocnicze. Wśród nich znajdują się:

Test na kwasowość stolca. U dzieci, zwłaszcza niemowląt, ocenia się pH stolca; kwaśna reakcja świadczy o fermentacji niestrawionej laktozy.

Test tolerancji mleka. Po wypiciu 500 ml mleka oznacza się poziom glukozy we krwi; wzrost mniejszy niż 9 mg/dl sugeruje malabsorpcję laktozy.

Klasyczny test tolerancji laktozy. Polega na podaniu 50 g laktozy i pomiarze glukozy we krwi w 0, 60 i 120 minucie. Wzrost <20 mg/dl świadczy o nietolerancji. Czułość testu wynosi około 75 %, a swoistość 96 %, przy czym wynik mogą fałszować cukrzyca i przerost bakteryjny jelita cienkiego.

Badania genetyczne. Coraz popularniejsze, zwłaszcza w krajach skandynawskich, są testy oceniające polimorfizmy genu LCT, odpowiedzialnego za aktywność laktazy. Pozwalają one jednoznacznie ustalić predyspozycję do pierwotnego niedoboru laktazy.

W sytuacjach, gdy objawy sugerują inne schorzenia, lekarz może zlecić badania w kierunku zespołu jelita drażliwego, celiakii, nietolerancji fruktozy lub sorbitolu czy przerostu bakteryjnego jelita cienkiego.

Jak radzić sobie z nietolerancją laktozy?

Diagnoza nietolerancji laktozy nie oznacza konieczności całkowitej rezygnacji z nabiału. Zależnie od stopnia niedoboru laktazy większość osób toleruje około 15 g laktozy dziennie, zwłaszcza gdy jest ona spożywana wraz z innymi pokarmami. Podstawą terapii jest modyfikacja diety – ograniczenie produktów wysokolaktozowych, zastępowanie ich fermentowanymi przetworami mlecznymi (kefir, jogurt grecki) oraz napojami roślinnymi (napoje migdałowe, sojowe czy kokosowe). W sklepie warto wybierać sery twarde, które zawierają mniej laktozy niż świeże sery czy mleko.

Pacjenci mogą również stosować preparaty laktazy w formie tabletek lub kropli. Enzym podany tuż przed posiłkiem pomaga rozłożyć laktozę w przewodzie pokarmowym. W przypadku wtórnej nietolerancji laktozy konieczne jest leczenie choroby podstawowej (np. celiakii, choroby Crohna) oraz okresowe ograniczenie laktozy. Dieta eliminacyjna powinna być prowadzona pod opieką dietetyka, aby zapobiec niedoborom wapnia, witaminy D i białka.

W różnych badaniach ocenia się też skuteczność probiotyków w łagodzeniu objawów. Niektóre szczepy bakterii fermentujących mleko (np. Lactobacillus acidophilus DDS‑1) mogą wspierać trawienie laktozy. Zawsze jednak warto konsultować suplementację z lekarzem.

Najnowsze aktualizacje testu oddechowego

W ostatnich latach test oddechowy podlega modyfikacjom w celu zwiększenia jego dokładności i standaryzacji. Na przykład amerykański system Corewell Health ogłosił, że od grudnia 2024 r. do standardowej próby wodorowej dodano pomiar metanu, aby identyfikować pacjentów, u których bakterie produkują głównie ten gaz. Zmodyfikowano także czas pobierania próbek, rezygnując z pomiary po 150 minutach, co ujednolica procedurę i skraca czas badania. Wraz z rozwojem technologii pojawiają się analizatory umożliwiające szybkie testy przyłóżkowe oraz domowe zestawy testowe, jednak ich wiarygodność wymaga dalszych badań klinicznych.

Zgodnie z wytycznymi niektórych ubezpieczycieli, np. Aetna, test oddechowy jest uznawany za procedurę medycznie uzasadnioną jedynie u pacjentów, u których po dwutygodniowej diecie bezlaktozowej objawy nietolerancji utrzymują się. Oznacza to, że zanim lekarz skieruje na badanie, zwykle zaleca próbę dietetyczną.

Najczęściej zadawane pytania

Czy test oddechowy jest bolesny?

Badanie jest całkowicie nieinwazyjne i nie wiąże się z bólem. Jedyną uciążliwością może być samo spożycie roztworu laktozy i konsekwencje jego fermentacji – wzdęcia, dyskomfort czy biegunka – które są jednak konieczne, aby zdiagnozować problem.

Czy dzieci mogą mieć wykonywany test oddechowy?

Tak. W przypadku niemowląt i małych dzieci wykorzystuje się specjalne maski lub urządzenia umożliwiające pobranie próbki oddechu. Przed badaniem rodzice powinni zadbać o odpowiednią dietę dziecka i skonsultować się z pediatrą.

Jak długo czeka się na wyniki?

Pierwsza interpretacja wyników jest zazwyczaj dostępna w ciągu kilku dni. Laboratorium przesyła raport do lekarza prowadzącego, który omawia go z pacjentem i w razie potrzeby zleca dalsze badania lub modyfikuje dietę.

Czy można się myć, palić lub żuć gumę w trakcie testu?

W trakcie badania należy unikać jedzenia, picia, żucia gumy, spania, palenia i wysiłku fizycznego. Działania te mogą zmienić stężenie gazów w wydychanym powietrzu i zafałszować wynik.

Podsumowanie

Oddechowy test wodorowo‑metanowy to cenne narzędzie w diagnostyce nietolerancji laktozy i innych zaburzeń trawienia węglowodanów. Badanie jest proste, bezpieczne i nie wymaga hospitalizacji. Pozwala obiektywnie potwierdzić niedobór laktazy oraz odróżnić go od innych schorzeń. Prawidłowe przygotowanie, przestrzeganie zaleceń żywieniowych i powstrzymanie się od leków wpływających na florę bakteryjną zwiększają wiarygodność wyniku. W przypadku uzyskania pozytywnego wyniku należy skonsultować się z lekarzem lub dietetykiem w celu ustalenia indywidualnej diety i ewentualnej suplementacji.

Jeśli odczuwasz dolegliwości po spożyciu nabiału, nie rezygnuj z jego jedzenia na własną rękę. Wykonaj test oddechowy i dowiedz się, czy rzeczywiście jesteś nietolerancyjny na laktozę. W przypadku wątpliwości specjalista gastroenterolog pomoże w wyborze odpowiedniej metody diagnostycznej i leczenia.

Bibliografia

1. Goosenberg, E., & Afzal, M. (2025). Lactose Intolerance. W StatPearls. Pobrano z https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK532285/.
2. North Bristol NHS Trust. (2024). Hydrogen breath test. Pobrano z https://www.nbt.nhs.uk/our-services/a-z-services/gastrointestinal-gi-physiology/gastrointestinal-gi-physiology-patient-information/hydrogen-breath-test.
3. Corewell Health Laboratory. (2024). Update to Breath Tests. Pobrano z https://lab.corewellhealth.org/2024/11/19/update-to-breath-tests/.