W tym artykule
TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA
Prawidłowo, równolegle ustawione oczy wykonują ściśle skojarzone ruchy we wszystkich kierunkach. W tym przypadku mamy do czynienia z równowagą mięśni gałek ocznych i prawidłowym funkcjonowaniem aparatu mięśniowo-nerwowego, którym kierują bodźce zmysłowo-czuciowe oraz mechanizm obuocznego widzenia. Jest to tzw. prawidłowa koordynacja sensomotoryczna. W zezie następuje rozkojarzenie tych funkcji i koordynacji. Przy patrzeniu na jakiś przedmiot, tylko jedno oko ustawione jest prawidłowo, drugie odchyla się, gdyż zaburzona jest funkcja mięśniowo-nerwowa oczu i nie ma obuocznego widzenia, a w oku zezującym rozwija się niedowidzenie.
Badając osobę zezującą, przeprowadza się najczęściej następujące badania:
- Badanie ostrości wzroku,
- Badanie wad refrakcji oka,
- Badanie przedniego odcinka oka,
- Badanie tylnego odcinka oka,
- Badanie naprzemiennego zakrywania oczu (cover test), badania ruchów oczu, badanie kąta zeza (kierunku i stopnia zbaczania oka zezującego),
- Badanie widzenia obuocznego (badanie konwergencji, fiksacji, widzenia stereoskopowego, korespondencji siatkówek i inne).
CZEMU SŁUŻY BADANIE?
Badania stosowane w strabologii służą do określenia prawidłowej pracy mięśni ocznych i prawidłowego odbioru bodźców wzrokowych, aby określić przyczynę i rodzaj zeza. Jest to konieczne do zastosowania odpowiedniego leczenia. (W przypadku zeza porażennego leczeniem powinien zająć się również neurolog). Odmienne jest leczenie zeza u dzieci i u dorosłych. Już u noworodków czy niemowląt należy bezwzględnie przeprowadzić badanie okulistyczne celem wykluczenia jako przyczyny zeza wady wrodzonej oka, chorób nabytych (zwłaszcza guzów wewnątrzgałkowych) i odróżnić przez to zezowanie fizjologiczne. Po wykluczeniu tych przyczyn, już nawet od 1 roku życia można korygować wadę wzroku. Nie wolno odkładać badania na okres późniejszy, gdyż w niektórych postaciach zeza może szybko wytworzyć się niedowidzenie – trudne do wyleczenia. Utrwalone niedowidzenie jednego oka powoduje niemożność używania równoczesnego obu oczu. O terminie leczenia zeza musi zadecydować wyłącznie lekarz okulista – czy można jeszcze czekać, czy rozpocząć leczenie.
WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA
Każdy zauważony zez.
Badanie może być wykonywane bez zlecenia lekarza
BADANIA POPRZEDZAJĄCE
Podstawowe badania okulistyczne.
SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA
Do badania zeza pacjent przygotowuje się różnie w zależności od rodzaju przeprowadzanych badań cząstkowych. Patrz: „Sposób przygotowania do badania” w „Badanie ostrości wzroku”, „Badanie wad refrakcji”, „Badanie tylnego odcinka oka” .Nie ma specjalnych zaleceń w przypadku pozostałych badań.
OPIS BADANIA
Badania: ostrości wzroku, wad refrakcji, przedniego i tylnego odcinka oka zostały omówione oddzielnie w tym samym rozdziale.
Badanie naprzemiennego zakrywania oczu (cover-test)
Polega na zasłonięciu ręką lekarza, zasłonką lub ciemnym szkłem jednego oka, podczas gdy drugie oko patrzy na wprost na wskazany punkt (Ryc.7-13). W przypadku gdy zasłonięte oko jest zezujące, po jego odsłonięciu nie następuje zmiana w postaci ruchu oczu, gdyż „silniejsze” oko prowadzące nadal utrzymuje swą linię widzenia na wprost. Gdy natomiast przesłona jest przed okiem prowadzącym (nie zezującym), a oko zezujące patrzy na wprost, w momencie odsłonięcia oka prowadzącego zaczyna ono fiksować (patrzeć na wprost), a oko zezujące ustawi się w zezie.
A. Gdy zasłonięte jest oko zezujące (prawe) (1) lewe patrzy na wprost, to po odsłonięciu oka zezującego (prawego) (2) oko lewe utrzymuje patrzenie na wprost, a prawe zezuje
B. Gdy przesłona jest przed okiem prowadzącym (oko lewe) (1), a oko zezujące (prawe) ustawione jest na wprost (2), to w momencie odsłonięcia przesłony widac, że oko prowadzące jest odchylone o kąt wtórny (3); natychmiast jednakk wykonuje tzw. ruch nastawczy, przejmując fiksację, a oko zezujące ustawia się pod właściwym sobie kątem (zezuje), zwanym kątem pierwotnym (4)
Badanie ruchów oczu
Przy nieruchomo ustawionej głowie lekarz poleca pacjentowi patrzeć we wskazanych kierunkach: do góry, na dół, w prawo, lewo i skośnie: góra-lewo, dół-lewo, góra-prawo i dół- prawo. W przypadku porażenia lub niedomogi jakiegoś mięśnia oko nie wykonuje prawidłowo funkcji danego mięśnia.
Badanie kąta zeza
Kąt zeza możemy mierzyć na perymetrze, synoptoforze, krzyżu Madoxa i za pomocą pryzmatów. Najczęściej w zwykłych gabinetach okulistycznych, nie posiadających urządzeń strabologicznych, badanie kąta zeza wykonuje się na perymetrze Maggiorego. Badany opiera głowę na podpórce tak, aby oko badane było na wprost środka perymetru. Oko badane przysłania się ręką lub zasłonką i poleca się drugim okiem patrzeć na wprost na punkt oddalony o 5 m. Po łuku perymetru przesuwa się światełko; wówczas odsłaniając oko badane, obserwuje się refleks na rogówce. Gdy refleks światła ustawi się w centrum rogówki, odczytywany jest na perymetrze stopień kąta zeza do dali.
Badanie widzenia obuocznego
Badanie widzenia obuocznego przeprowadza się na specjalnym aparacie zwanym synoptoforem oraz testach sprawdzających zdolność widzenia stereoskopowego.
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu.
CZAS
Pełne badanie zeza trwa do kilkunastu dni
INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem
- Od kiedy oko zezuje i czy zez wystąpił nagle, czy stopniowo, czy pojawienie się jego związane było z jakąś chorobą (np. infekcją wirusową, zaburzeniami neurologicznymi, laryngologicznymi bądź urazami). W przypadku małych dzieci – czy nie było urazu okołoporodowego. Ponadto, czy zez występuje okresowo, czy stale, które oko więcej i częściej zezuje.
W czasie badania
- Należy udzielać precyzyjnych odpowiedzi na pytania stawiane przez badającego.
JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?
Nie ma specjalnych zaleceń.
MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU
Brak powikłań, z wyjątkiem tych, które mogą wystąpić w badaniu wad refrakcji. Pacjent może odczuwać chwilowe olśnienie wywołane światłem wziernika, które samoistnie przechodzi po krótkiej chwili.
Podczas podawania Atropiny może dojść do nadwrażliwości lub przedawkowania leku. Objawia się to zaczerwienieniem oraz suchością skóry i śluzówek, podwyższoną temperaturą, a także szybszą akcją serca. Zwykle wystarcza przerwanie podawania Atropiny. W przypadku silniejszego zatrucia należy zgłosić się do lekarza pediatry lub internisty. Dawka śmiertelna Atropiny dla małego dziecka wynosi około 10 mg (10 ml flakon 1% Atropiny zawiera 100 mg tego leku). Lek trzeba chronić przed dziećmi. Po skończeniu stosowania Atropiny lek należy wylać, dobrze wypłukać buteleczkę i następnie ją wyrzucić. U dzieci po podaniu Atropiny bardzo rzadko może wystąpić atak jaskry (patrz: „Możliwe powikłania po badaniu” w „Badanie tylnego odcinka oka”).
Badanie może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych.
Opracowano na podstawie:
dr n. med. Urszula Kozak-Tuleta
Badanie zeza
„Encyklopedia Badań Medycznych”
Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996
