Antykoncepcja

ANTYKONCEPCJA

Antykoncepcja jest działaniem mającym na celu nie tylko uniknięcie nieplanowanej ciąży, ale też wybranie najodpowiedniejszego momentu dla zajścia w ciążę i urodzenia dziecka. Metody zapobiegania ciąży można podzielić na kilka grup. Metody naturalne opierające się na znajomości procesów zachodzących w czasie cyklu miesięcznego i odpowiednim ustaleniu, które dni w cyklu są płodne, a które nie. Środki mechaniczne takie jak prezerwatywa czy błona pochwowa. Ich działanie polega na „fizycznym” niedopuszczeniu do wniknięcia plemników do macicy i jajowodów; a tym samym do zapłodnienia. Chemiczne środki antykoncepcyjne hamujące ruch plemników i mające także działanie typowo plemnikobójcze. Stanowią cenne uzupełnienie metod mechanicznych. Wkładka wewnątrzmaciczna (zwana dawniej spiralą), która łączy w sobie sposób działania metod mechanicznych i środków chemicznych a w niektórych przypadkach także hormonalnych działających miejscowo. Hormonalne tabletki antykoncepcyjne. Obecnie jest to metoda najskuteczniejsza. Polega ona na wprowadzeniu dodatkowej ilości hormonów płciowych i spowodowaniu takich zmian, które zaburzą proces wytworzenia dojrzałej komórki jajowej. Minipigułki hormonalne, które należą do grupy środków hormonalnych, ale swoim działaniem nieco przypominają chemiczne środki antykoncepcyjne. Uniemożliwiają one dotarcie plemników do komórki jajowej, a jeżeli nawet dojdzie do zapłodnienia komórka taka nie może zagnieździć się w błonie śluzowej macicy. Do oceny skuteczności metody służy wskaźnik Pearla. Określa on ilość nieplanowanych ciąż na 100 par stosujących daną metodę w ciągu roku. Wskaźnik ten umożliwia nie tylko stwierdzenie czy dana metoda jest skuteczna czy nie ale także służy do porównania różnych metod między sobą. Wskaźnik Pearla to dwie liczby: pierwsza z nich oznacza skuteczność metody przy ścisłym stosowaniu metody (lub środka najnowszej generacji), natomiast druga określa najniższą możliwą liczbę niepowodzeń przy jej niedokładnym stosowaniu.

CYKL MIESIĄCZKOWY

Cykl miesiączkowy – to okres między kolejnymi dwiema miesiączkami. W trakcie jego trwania zachodzą w układzie płciowym zmiany umożliwiające dojrzewanie komórki jajowej, jajeczkowanie i przygotowanie błony śluzowej macicy na przyjęcie zapłodnionego jajeczka. W przypadku gdy nie dojdzie do zapłodnienia dochodzi do zmian zanikowych śluzówki macicy, co objawia się krwawieniem. Na wstępie naszego krótkiego przeglądu metod antykoncepcyjnych zapoznamy się ze zmianami zachodzącymi w układzie płciowym podczas trwania cyklu.

Przyjęto, że pierwszym dniem cyklu jest pierwszy dzień krwawienia miesięcznego. Krwawienie jest spowodowane zanikiem rozrośniętej śluzówki macicy. Wraz z krwią wydalane są pozostałości błony śluzowej macicy (endometrium). Proces ten jest najintensywniejszy w pierwszych dwóch dniach krwawienia. Następnie krwawienie zmniejsza się. Faza ta trwa około 5 dni.

Kolejne dni to tzw. faza folikularna cyklu (bo dochodzi w niej do zmian w pęcherzyku jajnikowym). Pod wpływem hormonów produkowanych przez podwzgórze (LH i FSH) dochodzi w jajniku do dojrzewania kilku pęcherzyków zawierających komórki jajowe. W tym czasie śluzówka macicy ulega regeneracji po złuszczeniu warstwy powierzchownej. Za tą odbudowę odpowiedzialne są estrogeny, wydzielane przez dojrzewające pęcherzyki jajnikowe. Procesy te zachodzą do 13 dnia cyklu.

Wreszcie w 14 dniu następuje pęknięcie pęcherzyka jajnikowego i uwolnienie dojrzałej komórki jajowej. W błonie śluzowej macicy trwają zmiany przygotowujące ją na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. Po jajeczkowaniu pęknięty pęcherzyk jajnikowy przekształca się w ciałko żółte, które wydziela hormon- progesteron. Rozpoczyna się faza lutealna cyklu (tłumacząc na polski- faza zależna od ciałka żółtego). Rolą progesteronu jest ostateczne przygotowanie endometrium do przyjęcia zarodka. Progesteron jest wydzielany w dużych ilościach od 15 do 26 dnia cyklu. Jeżeli nie dojdzie do ciąży to między 26 a 28 dniem cyklu ciałko żółta zanika i przez to gwałtownie spada wytwarzanie progesteronu. Powoduje to zaburzenie ukrwienia śluzówki macicy i w konsekwencji do oddzielenia się jej powierzchownej warstwy; co przejawia się kolejnym krwawieniem miesiączkowym.

W tym wypadku opisano długość trwania poszczególnych faz i dnia owulacji dla cyklu 28- dniowego. Wiadomo jednak, że czas między kolejnymi krwawieniami wynosi prawidłowo od 26 nawet do 32 dni (jednak statystycznie najczęstsze są cykle trwające 27-30 dni). Takie wahania długości trwania cyklu zależą od zmiennego czasu trwania fazy folikularnej. W przypadku cyklu 25- dniowego faza folikularna trwa 6 dni (a nie 8 jak w cyklu 28-dniowym), owulacja następuje w 11 dniu ale faza lutealna ma niezależnie od wszystkiego nadal 14 dni. W cyklu dłuższym niż 28- dni wydłużeniu ulega tylko faza folikularna.

Z punktu widzenia metod zapobiegania niechcianej ciąży ważne jest ustalenie dni płodnych i niepłodnych w czasie trwania cyklu. Podstawą do wyznaczenia tych dni jest założenie, że plemnik w narządach rodnych żyje 72 h (dla większego marginesu bezpieczeństwa przyjmuje się, że nawet do 5 dni), a komórka jajowa po owulacji około 24-48 godzin. Pierwsze dni po zakończeniu krwawienia miesięcznego to okres niepłodności przedowulacyjnej. Trwa on w przypadku cyklu 28 dniowego 4 dni. Jest to jednak okres niepłodności względnej- zawsze przecież może wystąpić wcześniejsze jajeczkowanie i dni te mogą stać się potencjalnie płodnymi. Pewnym dniem niepłodnym jest tyko pierwszy dzień po ustaniu krwawienia. Od 9 dnia trwania cyklu zaczynają się dni płodne. Trwają one do 3 dnia po owulacji, kiedy to niezapłodniona komórka jajowa obumiera. W przypadku cyklu 28- dniowego przyjmuje się, że ostatnim dniem potencjalnie płodnym jest 17 dzień cyklu. Od 18- dnia zaczynają się dni bezwzględnej niepłodności, które trwają do następnej miesiączki.

ANTYKONCEPCJA DLA MŁODEJ MAMY

Przez pierwsze 6-8 tygodni po porodzie powinno się unikać współżycia. Macica i pochwa muszą wrócić do stanu z przed ciąży. Dopiero po tym okresie można zacząć normalne współżycie. Pewnym problemem jest też rodzaj antykoncepcji. Tabletek hormonalnych dwuskładnikowych absolutnie nie można stosować w czasie karmienia piersią (hamują bowiem wytwarzanie pokarmu). Dopuszczalne jest tylko stosowanie minipigułki gestagennej (i to też po akceptacji tej metody przez ginekologa). jedynymi metodami w pełni bezpiecznymi w tym czasie są metody mechaniczne. Nie należy tylko używać środków plemnikobójczych. W kilka miesięcy po porodzie można już założyć wkładkę wewnątrzmaciczną. Metody naturalne są zawodne z tego względu, że cykle po ciąży i porodzie przez dłuższy czas są jeszcze nieunormowane.

Wiele mitów narosło wokół tego, że karmienie piersią zapobiega kolejnemu zajściu w ciążę. Nie jest to prawda; karmienie nie jest metodą antykoncepcyjną. W tym czasie występują tylko zmiany hormonalne, które powodują to, że częściej niż w innym okresie występują cykle bezowulacyjne(czyli nie ma komórki jajowej, którą plemniki mogłyby zapłodnić).

MECHANICZNE ŚRODKI ANTYKONCEPCYJNE

Prezerwatywa jest obecnie jedynym powszechnie stosowanym środkiem antykoncepcyjnym dla mężczyzn. Znana była już w starożytnym Rzymie. Przez tak długi okres była systematycznie udoskonalana, aby osiągnąć obecna skuteczność. Wybór prezerwatyw na rynku jest przeogromny i każdy znajdzie najlepszą dla siebie. Skuteczność tej metody jest stosunkowo wysoka. Jej wskaźnik zawodności wynosi około 4-13 ciąż na 100 par stosujących tą metodę w ciągu roku. Wskaźnik ten jest niższy (bliżej 4 niż 13) w przypadku stosowania prezerwatyw ze środkiem plemnikobójczym.

Kupując prezerwatywy trzeba koniecznie zwracać uwagę na ich „okres ważności” po tym czasie lateks z którego jest ona wykonana może być bardziej podatny na uszkodzenia. A tak na prawdę to aby być pewnym trzeba po prostu kupować prezerwatywy sprawdzonych firm, które gwarantują najwyższą jakość swoich wyrobów w dobrych sklepach czy aptekach zapewniających dobre przechowywanie prezerwatyw. Kupiona gdzieś w małym kiosku, źle przechowywana prezerwatywa może po prostu zawieść.

Czy prezerwatywę należy sprawdzać przed użyciem? Absolutnie nie powinno sprawdzać prezerwatywy przed „użyciem”. Nadmuchanie, czy co gorsza nalanie do niej wody powoduje uszkodzenia lateksu i może spowodować wypłukanie substancji plemnikobójczych i nawilżających.

Co robić gdy prezerwatywa „zawiedzie”? Jeżeli partnerka także stosuje jakąś metodę antykoncepcji to nie ma żadnego problemu. Natomiast jeżeli prezerwatywa była jedynym środkiem to partnerka powinna od razu zastosować krem dopochwowy lub zażyć pigułkę po stosunku.

Odpowiednikiem prezerwatyw są kapturki naszyjkowe i krążki dopochwowe. Kapturki naszyjkowe są metodą mniej pewną, natomiast krążki dopochwowe swą skutecznością są porównywalne z prezerwatywą. Wielkość krążka czy błony jest ustalana przez ginekologa, który uczy także techniki ich zakładania. W celu zapewnienia optymalnej ochrony środki mechaniczne powinny być stosowane wraz z kremami lub globulkami antykoncepcyjnymi.

CHEMICZNE ŚRODKI ANTYKONCEPCYJNE

Chemiczne środki antykoncepcyjne stanowią uzupełnienie metod „mechanicznych”. Zwykle są stosowane jednocześnie. Ich działanie polega na zbijaniu śluzu szyjkowego w gęstą papkę stanowiącą zaporę dla plemników, a jednocześnie upośledzają ruchomość plemników.

W skład preparatów najczęściej wchodzi nanoxinol-9. W zależności od formy preparatu ich czas działania jest różnie długi. Globulki (np. „Kolpotex oval” należy zakładać na 10-15 minut przed stosunkiem a ich czas działania wynosi około 1 godziny. Natomiast kremy (np. „Delfen”) działają zwykle dłużej (nawet do 6 godzin). Pewną niedogodnością jest konieczność zakładania nowej pigułki lub porcji kremu przed każdym następnym stosunkiem. Środki te są skuteczne tylko w czasie jednego zbliżenia.

Wadą tych preparatów jest powodowanie uczucia pieczenia w pochwie czy też obfite pienienie się (jest ono spowodowane celowym dodawaniem środków powodujących pienienie w celu zwiększenia skuteczności środka). Nie należy ich stosować jeżeli jeden z partnerów jest uczulony na zawarty środek plemnikobójczy.

Współczynnik Pearla wynosi w przypadku globulki „Patentex oval” około1.

CIĄGŁE NIEPOROZUMIENIA Z WKŁADKĄ WEWNĄTRZMACICZNĄ

W Polsce narosło wiele mitów wokół stosowania wkładek wewnątrzmacicznych. Do tej pory wiele osób uważa je za środek wczesnoporonny. Może spełniać taką rolę tylko w przypadku założenia jej w ciągu pierwszych kilku dni po stosunku w wyniku którego doszło do zapłodnienia (ale w tym czasie się jej nie zakłada). Jest to wkładka wprowadzana do wnętrza macicy. Zawiera ona zwykle jony miedzi lub złota albo srebra. Spotykane są też wkładki uwalniające hormony- gestageny.

Jak działa wkładka?
Działanie wkładki jest zależne od substancji przez nią uwalnianych: jonów metalu z jakiego jest zbudowana (zwykle są to jony miedzi) oraz od zawartego w niej hormonu- gestagenu (tylko w niektórych typach wkładek). Uwalniane jony miedzi hamują ruch plemników oraz mają działanie plemnikobójcze.

Wpływ na macicę jest wielokierunkowy. Wkładka jest ciałem obcym, które powoduje stan zapalny o niewielkim nasileniu. stan ten nie powoduje zwykle dolegliwości, natomiast stale obecne leukocyty niszczą komórkę jajową, a w przypadku jej zapłodnienia nie pozwalają na zagnieżdżenie się jej w endometrium i rozwinięcie się zarodka. Odczyn zapalny i mechaniczne zamknięcie wejść do jajowodów przez końce wkładki uniemożliwiają plemnikom przeniknięcie do bańki jajowodu i zapłodnienie komórki jajowej. Dodatkowo dochodzi do zagęszczenia śluzu szyjki macicy, a w przypadku użycia wkładki w hormonem także do zmian zanikowych w obrębie błony śluzowej jamy macicy.

Czy jest to metoda skuteczna?
Tak. Wskaźnik zawodności jest porównywalny z metodami antykoncepcji hormonalnej i wynosi nie więcej niż 0,2- 1 nieplanowana ciąża na 100 par stosujących tą metodę w ciągu roku.

Kiedy można założyć wkładkę?
Wkładkę zakłada tylko ginekolog po dokładnym zbadaniu i wykluczeniu ewentualnych przeciwwskazań. Wkładkę dobierana jest indywidualnie po dokładnym badaniu ginekologicznym. Prawidłowe dobranie wielkości wkładki jest gwarancją jej prawidłowego działania. Zwykle zabieg ten wykonuje się pod koniec okresu krwawienia miesięcznego lub w połowie cyklu kiedy to dochodzi do owulacji. Jest to spowodowane tym, że wtedy kanał szyjki macicy jest rozszerzony i łatwiej jest wprowadzić wkładkę do jamy macicy. Prawidłowo przeprowadzony zabieg jest bezbolesny.

Jak długo działa wkładka?
Zwykle czas prawidłowego działania antykoncepcyjnego wkładki wewnątrzmacicznej wynosi od 3 do 5 lat. ale są też obecne na rynku wkładki działające nawet 7 lat.

Czy założenie wkładki może spowodować jakieś powikłania?
Niestety jest to wprowadzenie ciała obcego do organizmu i jego obecność może powodować pewne problemy. Dolegliwości są zwykle najsilniej wyrażone tuż po założeniu wkładki. Pierwsze miesiączki są zwykle obfitsze i mogą być bolesne. Zdarzają się plamienia w czasie cyklu miesięcznego, niekiedy dochodzi do stanów zapalnych jamy macicy i przydatków. Innym powikłaniem może być przemieszczenie się wkładki wewnątrz macicy. Jest to w sumie nieco niepokojący „spis możliwych powikłań”, jednak te poważniejsze zdarzają się stosunkowo rzadko. Częstsze są tyko obfitsze i bardziej bolesne pierwsze 2-3 miesiączki. Potem wszystko powinno wrócić do stanu prawidłowego.

Innym bardzo poważnym powikłaniem zastosowania wkładki może być ciąża pozamaciczna. Dochodzi do niej wtedy gdy plemnikom uda się dotrzeć do komórki jajowej w jajowodzie i ją zapłodnić. Zapłodniona komórka nie może przejść do jamy macicy i rozwijający się zarodek zagnieżdża się w jajowodzie lub jamie brzusznej. Przy braku krwawienia miesięcznego zawsze koniecznie trzeba skontaktować się z ginekologiem. W tym wypadku leczeniem jest zabieg operacyjny.

Bezwzględnie należy skontaktować się z lekarzem w przypadku gorączki (zwłaszcza z towarzyszącymi dreszczami), przedłużających się krwawień lub plamień w środku cyklu czy też silnych bólów w podbrzuszu i w okolicy krzyżowej. Problemy tego typu zdarzają się stosunkowo rzadko lecz nie wolno ich lekceważyć.

Czy każda kobieta może stosować wkładkę?
Niestety są przeciwwskazania do stosowania wkładki. Muszą być one wykluczone przed decyzją o wykonaniu zabiegu. Koniecznie podczas badania wstępnego należy wykluczyć obecność wad budowa macicy, obecność mięśniaków macicy, guzów przydatków oraz torbieli jajników. Wkładki nie zakłada się także w przypadku obecności przewlekłych stanów zapalnych macicy lub przydatków. Także nadżerka szyjki macicy przed wyleczeniem jest przeciwwskazaniem do założenia wkładki. Nigdy nie zakłada się wkładki jeżeli wystąpiła u kobiety chociaż jedna ciąża pozamaciczna.

Czy po założeniu wkładki konieczne są częstsze wizyty u ginekologa?
Generalnie nie. Konieczna jest tylko kontrolna wizyta w tydzień po zabiegu. Następne wizyty są już zwykłymi badaniami kontrolnymi, które każda kobieta powinna wykonywać 2 razy w roku. O ile nie ma żadnych niepokojących objawów można na tym poprzestać. W sytuacjach opisanych powyżej zawsze trzeba zasięgnąć porady specjalisty.

Kto może odnieść najwięcej korzyści ze stosowania wkładki?
Jest to metoda szczególnie polecana kobietom, które już rodziły i jednocześnie przez najbliższe kilka lat nie planują kolejnej ciąży (wkładkę zakłada się na kilka lat). Jest to też metoda do rozważenia dla pań, które z różnych względów nie mogą stosować antykoncepcji hormonalnej.

W jaki czas po usunięciu wkładki można zajść w ciążę?
Nie powinno się starać zachodzić w ciążę tuż po usunięciu wkładki. Błona śluzowa macicy musi powrócić do stanu prawidłowego, aby być przygotowana na przyjęcie zarodka. zwykle taki okres regeneracji błony śluzowej trwa 2-3 cykle.

Pomimo założonej wkładki zaszłam w ciążę. Co teraz robić? Czy zagraża to dziecku?
Wkładka nie zagraża rozwijającemu się dziecku. Nie stwierdzono częstszego występowania wad u dzieci, których matki miały w czasie ciąży nieusuniętą wkładkę. Jeżeli jednak obawiasz się o zdrowie twojego maleństwa możesz poprosić ginekologa o usunięcie wkładki. Jeżeli nie to wkładka zostanie wydalona w czasie porodu.

Opublikowano dzięki uprzejmości firm Polfa Kutno S.A. , fot. pixabay / sasint