Stomatologia – wybrane pojęcia

Chirurgia szczękowa – zajmuje się leczeniem chorób szczęki i żuchwy, tkanek miękkich okołoszczękowych, gruczołów ślinowych oraz stawu skroniowo-żuchwowego. W zakresie chirurgii szczękowej prowadzi się leczenie złamań szczęki i żuchwy oraz leczenie wad rozwojowych twarzy. Leczenie przebiega głównie w warunkach szpitalnych.

WYBRANE POJĘCIA ZE STOMATOLOGII

Stomatologia

Stomatologia (z greckiego stoma = usta) zajmuje się rozpoznawaniem i leczeniem schorzeń jamy ustnej: tkanek twardych (szczęka, żuchwa) i tkanek miękkich.

Ortodoncja

Ortodoncja – dział stomatologii zajmujący się leczeniem wad zgryzu, najczęściej za pomocą specjalnych aparatów ortodontycznych stałych lub ruchomych.

Protetyka

Protetyka – dział stomatologii zajmujący się uzupełnianiem braków w uzębieniu.

Parodontologia

Parodontologia – dział stomatologii zajmujący się leczeniem chorób dziąseł, błony śluzowej podniebienia, policzków i języka.

Chirurgia stomatologiczna

Chirurgia stomatologiczna – zajmuje się głównie drobnymi zabiegami operacyjnymi w obrębie wyrostka zębodołowego i tkanek miękkich jamy ustnej. Są to zabiegi, które mogą być wykonywane w warunkach ambulatoryjnych.

Chirurgia szczękowa

Chirurgia szczękowa – zajmuje się leczeniem chorób szczęki i żuchwy, tkanek miękkich okołoszczękowych, gruczołów ślinowych oraz stawu skroniowo-żuchwowego. W zakresie chirurgii szczękowej prowadzi się leczenie złamań szczęki i żuchwy oraz leczenie wad rozwojowych twarzy. Leczenie przebiega głównie w warunkach szpitalnych.

Stomatologia zachowawcza

Stomatologia zachowawcza – zajmuje się leczeniem zachowawczym zębów (bez usuwania i bez przemieszczania zębów).

Pedodoncja (stomatologia dziecięca)

Pedodoncja (stomatologia dziecięca) – zajmuje się leczeniem zębów i schorzeń jamy ustnej u dzieci.

Jama ustna

Jama ustna jest pierwszym odcinkiem układu pokarmowego (Ryc.12-1). Jest ograniczona z przodu przez wargi (górna i dolna), bocznie przez policzki, od góry przez górny przedsionek jamy ustnej i podniebienie twarde, od dołu przez przedsionek dolny i dno jamy ustnej. Z tyłu ograniczona jest przez migdałki podniebienne. Do kości części twarzowej głowy, w tym do narządu żucia, należą dwie największe kości: parzysta – szczęka i nieparzysta – żuchwa. Żuchwa jest jedyną kością w ustroju ludzkim, której ruchy odbywają się dzięki równocześnie działającym symetrycznym stawom.

Zęby

Zęby służą do pobierania kęsów pokarmowych i żucia pokarmów, są również organem chwytnym oraz biorą czynny udział w budowie twarzy i procesie mówienia.
Korona zęba pokryta jest szkliwem, a korzeń cementem. Wewnątrz zęba mieści się jama zęba, która wypełniona jest miazgą, zbudowaną z naczyń krwionośnych i nerwów. Część jamy znajdująca się w koronie nosi nazwę komory zęba, a w korzeniu – kanału zęba.
U człowieka występują dwa rodzaje uzębienia:

• Zęby mleczne – jest ich 20;
• Zęby stałe – jest ich 32.

W uzębieniu stałym wyróżnia się cztery rodzaje zębów:

• Siekacze – jest ich 8 (4 w szczęce i 4 w żuchwie), posiadają specjalny brzeg sieczny, który służy do nacinania i odcinania pokarmów;
• Kły – są 4 (2 w szczęce i 2 w żuchwie), u człowieka są funkcjonalnie szczątkowe, służą do chwytania i rozrywania pokarmów;
• Przedtrzonowce – jest ich 8 (4 w szczęce i 4 w żuchwie);
• Trzonowce – jest ich 12 (6 w szczęce i 6 w żuchwie).

Zarówno trzonowce, jak i przedtrzonowce służą do rozdrabniania, rozcierania i żucia pokarmów. Zęby sieczne (siekacze i kły) oraz zęby przedtrzonowe dolne i zęby przedtrzonowe drugie górne są zębami jednokorzeniowymi. Zęby przedtrzonowe pierwsze górne i zęby trzonowe dolne mają dwa korzenie, zęby trzonowe górne mają trzy korzenie. Natomiast budowa trzecich zębów trzonowych, tzw. zębów mądrości jest nieregularna – liczba korzeni jest często zmienna.

Wyrostek zębodołowy

Wyrostek zębodołowy jest to wyrostek kości szczęki lub żuchwy o kształcie podkowy, w którym umieszczone są poszczególne zęby.

Staw skroniowo-żuchwowy

Staw skroniowo-żuchwowy jest to staw łączący żuchwę z czaszką. Bierze czynny udział w procesie mówienia, przyjmowania i żucia pokarmów itp.

Przyzębie

Przyzębie jest to aparat utrzymujący ząb. Utworzony jest z tkanek stykających się w obrębie jego szyjki: dziąsła, ozębnej, okostnej, kości wyrostka zębodołowego i cementu korzeniowego (mimo że jest on właściwie tkanką zęba). Przyzębie w wieku starczym charakteryzuje się poziomym i regularnym zanikiem wyrostków zębodołowych i rozchwianiem obnażonych zębów.
Choroby przyzębia należą do najbardziej rozpowszechnionych chorób u ludzi i powodują znaczną utratę zębów. Najczęstsza choroba przyzębia to zapalenie przyzębia. Czynnikami wywołującymi zapalenie przyzębia są:

• Płytka bakteryjna na zębach, dziąsłach i protezach zębowych;
• Nieprawidłowe, nawisające wypełnienie;
• Kamień nazębny;
• Nieprawidłowe uzupełnienia protetyczne.

Kieszonka dziąsłowa

Kieszonka dziąsłowa jest to szczelina dziąsłowa między szkliwem i cementem a wewnętrznym nabłonkiem dziąsła. Dno fizjologicznej kieszonki dziąsłowej stanowi tzw. przyczep nabłonkowy – jest to połączenie między zębem a dziąsłem w okolicy szyjki zęba.

Patologiczna kieszonka przyzębna

Patologiczna kieszonka przyzębna powstaje w chorobach przyzębia, na skutek przesuwania się przyczepu nabłonkowego w stronę wierzchołka korzenia danego zęba w wyniku działania bakteryjnej płytki nazębnej. W okresach zaostrzeń zapalenia przyzębia w kieszonkach tych stwierdza się występowanie wydzieliny, często ropnej.

Choroby jamy ustnej

Najczęstszym objawem, ktory powoduje zgłoszenie się pacjenta do stomatologa jest ból. Dolegliwość bólowa w obrębie jamy ustnej i twarzy może być spowodowana:

• Głęboką próchnicą, zapaleniem miazgi zęba;
• Zmianami okołowierzchołkowymi zębów;
• Chorobami przyzębia;
• Zapaleniem zatok szczękowych;
• Neuralgią lub zapaleniem nerwu trójdzielnego;
• Zmianami w stawie skroniowo-żuchwowym;
• Zapaleniem ślinianek;
• Złamaniem kości w obrębie twarzoczaszki;
• Zapaleniem kości twarzoczaszki;
• Zmianami nowotworowymi;
• Chorobami układowymi (wielonarządowymi).

Niektóre choroby wielonarządowe tzw. choroby układowe, nie mają bezpośredniej przyczyny w tkankach jamy ustnej, mogą manifestować się objawami w obrębie jamy ustnej. Są to:

• Niektóre choroby dermatologiczne: liszaj płaski, zespół Melkensona-Rosentala, kiła, pęcherzyca zwykła, pemfigoid, ziarniniak Wegenera, kolagenozy, sklerodermia;
• Choroby zakaźne – ospa wietrzna, różyczka, odra;
• AIDS – pierwszym objawem choroby jest leukoplakia włochata (na bocznych powierzchniach języka włochate wypustki);
• Choroby endokrynologiczne i metaboliczne (cukrzyca, choroby tarczycy) oraz choroby wywołane niedoborem pokarmowym;
• Choroby układu krwiotwórczego (anemia, białaczka, agranulocytoza);
• Choroby bakteryjne, grzybicze i wirusowe;
• Choroby ośrodkowego układu nerwowego (zapalenie nerwu, neuralgia, parestezje);
• Przerzuty nowotworowe;
• Alergie;
• Zatrucia;
• Choroby psychogenetyczne.

Opracowano na podstawie:
lek. stom. Ewa Trybuszewska
Wybrane pojęcia ze stomatologii
„Encyklopedia Badań Medycznych”
Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996