Krew

Czym jest krew i jakie są jej funkcje?

Krew jest mieszaniną płynnego osocza oraz zawieszonych w nim krwinek. Wypełnia ona naczynia krwionośne w całym organizmie, zarówno tętnicze, włosowate jak i żylne.

Do funkcji krwi należy:

• Przenoszenie tlenu, niezbędnego do życia każdej komórki organizmu, z płuc do wszystkich tkanek i narządów (rolę tę pełnią erytrocyty)
• przenoszenie dwutlenku węgla, powstającego jako uboczny produkt przemiany materii, z tkanek i narządów do płuc, w których zostaje wydalony z organizmu wraz z wydychanym powietrzem (rolę tę pełnią erytrocyty)
• przenoszenie substancji odżywczych, mikroelementów i witamin wchłoniętych w jelicie do wszystkich tkanek i narządów (rolę tę pełnią białka osocza)
• obrona organizmu przed drobnoustrojami chorobotwórczymi (dokonywana przez leukocyty)
• hamowanie krwawienia, do którego dochodzi np. po zranieniu (z udziałem płytek krwi i osoczowych białek krzepnięcia).

Dlaczego krew jest czerwona?

Czerwona barwa krwi pochodzi od erytrocytów, czyli tzw. czerwonych krwinek, zawierających w sobie barwnik – hemoglobinę. Substancja ta łączy się z tlenem w płucach (hemoglobina utlenowana, barwa krwi jest wtedy jasnoczerwona) a oddaje go we wszystkich tkankach i narządach (krew pozbawiona tlenu ma barwę ciemnoczerwoną). Po odłączeniu tlenu, hemoglobina odtlenowana trafia do płuc, gdzie ponownie wiąże się z tlenem.

Erytrocyty czyli krwinki czerwone:

Prawidłowy erytrocyt jest okrągłą, dwuwklęsłą w środku komórką o średnicy zaledwie 6-9 mm. Taka budowa pozwala na łatwe odkształcanie się etytrocytów przy przechodzeniu przez bardzo wąskie naczynia włosowate. Na poniższej fotografii widoczne są prawidłowe erytrocyty.

Co to są grupy krwi?

Pomimo, że prawidłowe erytrocyty są z wyglądu identyczne u wszystkich ludzi, to różnią się między sobą w znacznym stopniu. Są na nich zawarte pewne charakterystyczne białka, które określa się mianem antygenów grup krwi. Istnieje szereg układów grupowych krwi. Najważniejszymi jest układ grup głównych (AB0) i układ Rh. Ze względu na obecność lub brak substancji A i B na krwinkach czerwonych rozróżnia się cztery główne grupy krwi: grupa A (40% ludności w Polsce, występuje substancja A), grupa B (12%, występuje substancja B), grupa AB (8%, występuje substancja A i B) oraz grupa 0 (40%, brak substancji A i B na krwinkach). Każda z tych grup może posiadać substancję z układu grupowego Rh – antygen D, daną osobę określa się wtedy jako Rh-dodatnią. Przeciwnie, u osoby Rh-ujemnej, substancja D nie występuje. Oznaczenie grup krwi ma podstawowe znaczenie przy doborze krwi do przetoczeń wymaganych np. w trakcie wielu zabiegów operacyjnych lub podczas leczenia chorób krwi. W razie potrzeby podawać trzeba krew identyczną w zakresie przynajmniej tych dwóch układów, a więc osobie z grupą krwi A Rh+ należy podać krew A Rh+. Grupa krwi jest niezmienna w ciągu życia, jedynie sporadycznie, po przeprowadzeniu allogenicznego przeszczepu szpiku (od rodzeństwa lub dawcy niespokrewnionego), może dojść (choć nie musi) do zmiany grupy krwi u biorcy przeszczepu.

Co nazywamy niedokrwistością czyli anemią?

Prawidłowa liczba krwinek czerwonych wynosi od 4 do 6 mln w 1 mm³ krwi, co odpowiada stężeniu hemoglobiny 12 – 16 g w 100 ml. Zmniejszenie stężenia hemoglobiny i najczęściej liczby krwinek czerwonych poniżej tych wartości nazywane jest niedokrwistością (czyli anemią). Istnieje bardzo wiele przyczyn niedokrwistości. Może do nich doprowadzić m.in. niedobór żelaza (które jest głównym składnikiem hemoglobiny) lub nieprawidłowy rozwój prekursorów krwinek czerwonych w szpiku w następstwie braku niektórych witamin (zwłaszcza witaminy B12 i kwasu foliowego). Niedokrwistości objawiają się bladością skóry, spojówek, męczliwością, osłabieniem, przyspieszeniem pracy serca. Niedokrwistości niedoborowe leczy się podając te substancje, których niedobór stwierdzono; są to preparaty żelaza bądź witaminy B12 albo kwas foliowy. W niektórych przypadkach terapię taką prowadzić trzeba do końca życia.

Co to są leukocyty czyli krwinki białe?

Leukocyty (tzw. krwinki białe) stanowią niejednorodną grupę komórek. Najliczniejsze wśród nich są granulocyty obojętnochłonne (55-75% wszystkich leukocytów), do zadań których należy pochłanianie (tzw. fagocytoza) drobnoustrojów, które wtargnęły do organizmu i unieszkodliwienie ich. Zdjęcie przedstawia granulocyt obojętnochłonny w otoczeniu licznych krwinek czerwonych.

Inna grupę komórek stanowią limfocyty (25 – 40%), które także niszczą drobnoustroje między innymi przez wytwarzanie przeciwciał czyli cząsteczek białkowych (z grupy immunoglobulin), specyficznie wiążących się z niszczonym drobnoustrojem, co skutecznie go unieszkodliwia. Zdjęcie przedstawia prawidłowy limfocyt.

Co to są płytki krwi?

Monocyty obecne są w ilości 4 – 8 % wszystkich krwinek białych i spełniają podobną funkcję jak granulocyty obojętnochłonne: fagocytują i unieszkodliwiają organizmy chorobotwórcze.

Jeszcze mniej licznie reprezentowane są granulocyty kwasochłonne (tzw. eozynofile, 2-4 %), również aktywnie niszczące drobnoustroje, oraz biorące udział w hamowaniu reakcji uczuleniowych.

Najrzadziej wśród krwinek białych spotyka się granulocyty zasadochłonne (bazofile – 1% krwinek białych). Odgrywają one podstawową rolę w powstawaniu reakcji uczuleniowych (alergicznych), a uwalniana przez nie substancja – histamina – jest bezpośrednio odpowiedzialna za objawy uczulenia (m.in. zaczerwienienie skóry, pokrzywka, obrzęk, napad duszności i kaszlu, w skrajnych przypadkach gwałtowny spadek ciśnienia krwi i nawet zgon).

Co to są płytki krwi?

Płytki krwi czyli trombocyty są odpowiedzialne za prawidłowe krzepnięcie krwi. Ich liczba wynosić powinna 150 – 400 tys. w 1 mm³. Są to małe, mniejsze od erytrocytów komórki, pozbawione jąder komórkowych, przylegające w miejscu uszkodzenia do ściany naczynia krwionośnego. Dzięki nagromadzeniu płytek, dochodzi do „tymczasowego” naprawienia ściany naczynia przez tzw czop płytkowy, co skutkuje zatrzymaniem krwawienia z uszkodzonego naczynia. Na zdjęciu widocznych jest osiem prawidłowych płytek krwi (fioletowe) pośród licznych krwinek czerwonych.

Co poza płytkami bierze udział w zatrzymywaniu krwawienia?

Obok płytek krwi ważną rolę w procesie hamowania krwawienia odgrywają białkowe substancje rozpuszczone we krwi – tzw. osoczowe czynniki krzepnięcia. W wyniku aktywacji kolejnych białek tego układu dochodzi do przepojenia nitkami tzw. włóknika (fibryną) wytworzonego wcześniej czopu płytkowego. Stanowi to końcowy etap w procesie krzepnięcia. Niedobór choćby jednego z czynników krzepnięcia może prowadzić do poważnych zaburzeń krzepnięcia.

Co to jest hemofilia?

Przykładem zaburzeń w osoczowym układzie krzepnięcia może być hemofilia, wrodzona choroba, na którą chorują nieomal wyłącznie mężczyźni (kobiety nie chorują lecz ją przenoszą). Istnieją trzy typy hemofilii, najczęstsza hemofilia A (niedobór czynnika VIII krzepnięcia), dziesięciokrotnie rzadsza jest hemofilia B (niedobór czynnika IX). Nasilenie objawów choroby zależy od poziomu danego czynnika, przy ilości < 5% wartości prawidłowej, objawy w postaci samoistnych wylewów, zwłaszcza do stawów i mięśni są znacznie nasilone. Powtarzające się wylewy upośledzają ruchomość w stawach co z czasem prowadzi do ich unieruchomienia. W chwili obecnej leczenie polega na uzupełnieniu brakującego czynnika. Wykonuje się to okresowo, w przypadkach krwawienia lub jako przygotowanie do zabiegu chirurgicznego, można podnieść stężenie czynnika krzepnięcia poprzez transfuzję koncentratu danego czynnika, który jest uzyskiwany z osocza krwi oddawanej w stacjach krwiodawstwa.

Co to jest białaczka?

Białaczka jest chorobą nowotworową rozpoznawaną w każdym wieku. Nazwa tej choroby wiąże się z często (chociaż nie zawsze) występującym objawem – zwiększoną liczbą białych krwinek. Dochodzi w jej przebiegu do powstawania w szpiku bardzo dużej ilości identycznych komórek o nieprawidłowym wyglądzie i upośledzonej funkcji. Z drugiej strony, zmniejsza się ilość prawidłowych krwinek, co jest odpowiedzialne za typowe objawy choroby: osłabienie, bladość, nawracające ciężkie infekcje, skłonność do krwawień i siniaczenia, obecność drobnych punkcikowatych, fioletowoczerwonych wybroczyn na skórze. W zależności od rodzaju występujących komórek nowotworowych, białaczki dzieli się na ostre, w których pierwsze objawy wyprzedzają rozpoznanie zwykle na kilka tygodni, oraz białaczki przewlekłe, w których od momentu pojawienia się symptomów choroby do ustalenia rozpoznania mija wiele miesięcy, a nawet lat. Każdy z tych dwóch typów białaczek dzeli się ponadto na szpikowe i limfatyczne. Leczenie białaczek prowadzi się nieomal wyłącznie przy pomocy tzw „chemioterapii”, czyli leków niszczących komórki nowotworowe. W przypadku białaczek ostrych, leczenie musi być podjęte bezwłocznie po ustaleniu rozpoznania; nieleczone zawsze prowadzą do zgonu. Podobnie, dość pilnie wdraża się odpowiednią terapię w przewlekłej białaczce szpikowej. Natomiast w przypadku przewlekłych białaczek limfatycznych, z wdrożeniem terapii wyczekuje się określonego stopnia zaawansowania.

W jakim celu przeprowadza się przeszczepy szpiku?

Przeszczepy szpiku przeprowadzane są najczęściej w ostrych białaczkach i w przewlekłej białaczce szpikowej. Dla znacznej części chorych są jedyną szansą na trwałe wyleczenie z choroby nowotworowej. W przypadku przeszczepów komórek szpiku pochodzących od rodzeństwa lub dawcy niespokrewnionego (tzw. przeszczep allogeniczny), wyleczalność sięga 60%. W przeszczepach komórek szpiku pobieranych od samego chorego w okresie ustąpienia objawów choroby (tzw. przeszczepy autologiczne), szanse na powodzenie są nieco niższe i wynoszą ok. 30%.

Opracowanie: Krzysztof Lewandowski
Lekarz chorób wewnętrznych
Klinika Hematologii AM w Gdańsku