Szkarlatyna to choroba bakteryjna wywoływana przez Streptococcus pyogenes (paciorkowiec grupy A), która mimo dostępności skutecznych metod leczenia, nadal stanowi istotne wyzwanie dla współczesnej medycyny. W świecie chorób zakaźnych dotykających dzieci szkarlatyna zajmuje szczególne miejsce ze względu na swoją charakterystyczną symptomatologię.
Szkarlatyna rozwija się w wyniku zakażenia szczepami paciorkowca grupy A, które wytwarzają specyficzne egzotoksyny pirogenne. Toksyny te działają jak superantygeny, wywołują charakterystyczną wysypkę skórną oraz inne objawy. Infekcja szerzy się głównie drogą kropelkową przez bliski kontakt z osobą zakażoną, przy czym ryzyko transmisji jest szczególnie wysokie w skupiskach dzieci. Kluczowym elementem patogenezy jest produkcja przez bakterie egzotoksyn pirogennych (SPE A, B, C i F), które są odpowiedzialne za charakterystyczny obraz kliniczny choroby. Szczególną rolę odgrywa bakteriofag T12, który umożliwia bakteriom produkcję toksyny SPE A, najczęściej wiązanej z powikłaniami immunologicznymi.
Obraz kliniczny
Choroba rozpoczyna się gwałtownie, najczęściej wysoką gorączką przekraczającą 39°C. Pacjenci odczuwają silny ból gardła, któremu towarzyszy ogólne złe samopoczucie. W pierwszej fazie choroby często występują bóle głowy, nudności, wymioty oraz dolegliwości ze strony jamy brzusznej.
W jamie ustnej i gardle zachodzą charakterystyczne zmiany. Gardło staje się intensywnie zaczerwienione, a migdałki powiększają się i często pokrywają nalotem. Charakterystycznym objawem jest tak zwany „język truskawkowy” – początkowo pokryty białym nalotem, który następnie złuszcza się, odsłaniając jaskrawoczerwoną powierzchnię. Węzły chłonne szyjne ulegają powiększeniu i stają się bolesne przy dotyku.
Najbardziej charakterystycznym objawem szkarlatyny jest wysypka. Ma ona postać drobnych, czerwonych wykwitów nadających skórze teksturę przypominającą papier ścierny. Wysypka pojawia się najpierw na szyi i klatce piersiowej, a następnie rozprzestrzenia się na całe ciało, omijając charakterystycznie okolicę ust. Szczególnie intensywnie występuje w zgięciach i fałdach skórnych. Cechą charakterystyczną jest jej bladnięcie pod naciskiem. Po ustąpieniu ostrej fazy choroby następuje złuszczanie się naskórka rozpoczynające się na twarzy i postępujące w kierunku kończyn.
Diagnostyka
Rozpoznanie szkarlatyny wymaga kompleksowego podejścia diagnostycznego. Lekarz rozpoczyna od szczegółowego wywiadu klinicznego, zwracając szczególną uwagę na kontakt z osobami chorymi oraz chronologię występowania objawów. Następnie przeprowadza dokładne badanie fizykalne, w którym kluczową rolę odgrywa ocena charakterystycznej wysypki oraz zmian w jamie ustnej i gardle.
Potwierdzenie diagnozy wymaga wykonania badań laboratoryjnych. Podstawowym narzędziem jest szybki test na obecność antygenu paciorkowcowego, który pozwala na szybką, wstępną diagnostykę. Najskuteczniejszą metodą potwierdzającą diagnozę jest jednak posiew wymazu z gardła, który pozwala nie tylko potwierdzić obecność paciorkowca, ale również określić jego wrażliwość na antybiotyki. W wybranych przypadkach, szczególnie przy podejrzeniu powikłań, wykonuje się badania serologiczne.
Leczenie
Podstawową metodą leczenia szkarlatyny jest antybiotykoterapia, którą należy wdrożyć jak najszybciej po postawieniu diagnozy. Lekiem pierwszego wyboru jest penicylina V podawana doustnie przez okres 10 dni. U dzieci, które nie mogą przyjmować tabletek, stosuje się amoksycylinę w formie płynnej. W sytuacjach, gdy podawanie leków doustnych jest niemożliwe, alternatywę stanowi jednorazowe domięśniowe podanie penicyliny benzatynowej.
W przypadku pacjentów uczulonych na penicyliny stosuje się antybiotyki alternatywne. Najczęściej są to cefalosporyny pierwszej generacji, a w przypadku przeciwwskazań do ich stosowania – klindamycyna lub erytromycyna. Wybór antybiotyku musi uwzględniać lokalną oporność bakterii oraz indywidualne przeciwwskazania pacjenta.
Powikłania
Szkarlatyna może prowadzić do szeregu poważnych powikłań, które dzielą się na ropne i nieropne. Do powikłań ropnych należą zakażenia okolicznych tkanek i narządów, takie jak ropnie okołomigdałkowe, zapalenie zatok, zapalenie ucha środkowego, a w najcięższych przypadkach zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Powikłania nieropne mają podłoże immunologiczne i mogą być szczególnie groźne. Należą do nich gorączka reumatyczna, która może prowadzić do trwałego uszkodzenia zastawek serca, kłębuszkowe zapalenie nerek oraz reaktywne zapalenie stawów. Te powikłania mogą rozwinąć się nawet kilka tygodni po przebytej infekcji.
Profilaktyka leczenia
Zapobieganie szkarlatynie opiera się przede wszystkim na izolacji osób chorych i przestrzeganiu zasad higieny osobistej. Szczególne znaczenie ma unikanie bliskiego kontaktu z osobami chorymi oraz wczesne rozpoznanie i leczenie infekcji paciorkowcowych.
W ostatnich latach obserwuje się niepokojące zjawiska związane ze szkarlatyną. W wielu krajach odnotowuje się wzrost liczby zachorowań, a jednocześnie pojawiają się szczepy bakterii oporne na antybiotyki. Zidentyfikowano również nowe mechanizmy zwiększające zjadliwość bakterii, co stanowi dodatkowe wyzwanie terapeutyczne. Mimo intensywnych badań, nadal nie udało się opracować skutecznej szczepionki przeciwko tej chorobie.
Szkarlatyna, mimo znacznego postępu w jej leczeniu, pozostaje istotnym problemem zdrowotnym, szczególnie w populacji dziecięcej. Kluczowe znaczenie ma wczesne rozpoznanie i właściwe leczenie, które pozwala uniknąć poważnych powikłań. Rosnąca oporność na antybiotyki i pojawiające się nowe, bardziej zjadliwe szczepy bakterii stanowią wyzwanie dla współczesnej medycyny i wymagają stałego monitorowania sytuacji epidemiologicznej. Skuteczna walka z tą chorobą wymaga nie tylko właściwego postępowania terapeutycznego, ale także świadomości społecznej i przestrzegania zasad profilaktyki.
DSikora, fot. Public Health Image Library ( PHIL), public domain
