Badanie radiologiczne w ortopedii i traumatologii

TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA

Badanie polega na przechodzeniu przez wybraną część ciała badanego kontrolowanych dawek promieni rentgenowskich (promieni X) rzutowanych na prostpopadłą płaszczyznę z detektorem tych promieni. Najczęściej tym detektorem jest promienioczuła błona fotograficzna (klisza rentgenowska). Wykorzystywana jest różnica w zdolności do pochłaniania promieniowania rentgenowskiego przez różne tkanki. Kość jest najsilniej pochłaniającą promieniowanie rentgenowskie tkanką ustroju. Spowodowane to jest obecnością znacznie większej ilości związków nieorganicznych – soli mineralnych w porównaniu z innymi tkankami.

CZEMU SŁUŻY BADANIE?

Badanie pozwala na ustalenie lokalizacji, typu i stopnia nasilenia zmian patologicznych szkieletu oraz rozstrzyga o rozpoznaniu złamania kości, bądź zwichnięcia stawu.

WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA

• Choroby ortopedyczne układu kostno-stawowego (np. koksartroza) – dla oceny stopnia nasilenia zmian.
• Choroby reumatologiczne (np. reumatoidalne zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie kręgosłupa).
• Nabyte zniekształcenia narządów ruchu.
• Wrodzone wady narządów ruchu.
• Urazy z podejrzeniem złamania kości lub zwichnięcia stawu.
• Zdjęcia kontrolne po operacjach na układzie kostno-stawowym.
• Zdjęcia kontrolne dla oceny zrostu kostnego po złamaniu.
• Inne (np. ostre i przewlekłe zapalenie kości i stawów, zdjęcia porównawcze kości i stawów kończyny zdrowej).

Badanie jest wykonywane na zlecenie lekarza

SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA

Nie ma specjalnych zaleceń.

OPIS BADANIA

Pacjent do badania, odsłania tę część ciała, która będzie naświetlana promieniami rentgenowskimi i przyjmuje pozycję zgodnie z zaleceniem osoby wykonującej badanie. Niekiedy, z uwagi na istniejący uraz (np. podejrzenie złamania kręgów) lub ciężkie kalectwo do przeprowadzenia badania nie wymaga się zdjęcia ubrania i przyjęcia specjalnego ułożenia ciała.
Najbardziej typowymi projekcjami dla wykonania zdjęć rentgenowskich kości kończyn, kręgosłupa i miednicy są zdjęcia przednio-tylne (promienie wnikają od przodu i rzutowane są na kliszę rentgenowską ustawioną z tyłu badanego) i boczne. W niektórych przypadkach wykonuje się też zdjęcia skośne, np. przy urazach śródręcza i śródstopia, dla oceny stawów międzywyrostkowych kręgosłupa, przy podejrzeniu kręgozmyku (przesunięcia ku przodowi kręgosłupa względem położonego poniżej kręgu). Istnieją również specjalne projekcje stosowane w niektórych sytuacjach: zdjęcia przednio-tylne w rotacji wewnętrznej kończyn w stawach biodrowych – dla oceny kąta szyjkowo-trzonowego, zdjęcia w projekcji Lauensteina (odwiedzenie i rotacja zewnętrzna kończyn w stawach biodrowych) – dla oceny stawu biodrowego w niektórych chorobach tego stawu (choroba Perthesa, młodzieńcze złuszczenie głowy kości udowej), zdjęcia stawu skokowego przednio-tylne w rotacji wewnętrznej o 20o – dla oceny ewentualnego uszkodzenia więzozrostu strzałkowo-piszczelowego w przypadku złamań kostek, zdjęcia osiowe stawu biodrowego (promienie przechodzą równolegle do osi szyjki kości udowej) – dla oceny przemieszczeń przy złamaniach szyjki kości udowej oraz ogromna ilość jeszcze innych specjalnych projekcji stosowanych w ortopedii i traumatologii.
W niektórych sytuacjach, aby dokładniej zlokalizować niewielkie zmiany kostne, bądź aby ocenić zrosty kostne w wątpliwych przypadkach, wykonuje się zdjęcia warstwowe (tomograficzne) kości (badanie tomograficzne zostało szczegółowo opisane w rozdziale „Badania obrazowe wielonarządowe”. Wynik badania przekazywany jest w formie kliszy rentgenowskiej, niekiedy z dołączonym opisem.

CZAS

Badanie trwa zwykle do kilku minut.

INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE

Przed badaniem

• Przebyte choroby i urazy tego odcinka kończyny lub kręgosłupa, który jest badany radiologicznie – niektóre choroby i urazy z przeszłości mogą mieć wpływ na aktualny obraz na zdjęciach rentgenowskich.
• Ciąża.

JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?

Nie ma specjalnych zaleceń.

MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU

Brak powikłań. Jeśli jest taka potrzeba, badanie może być okresowo powtarzane. Wykonywane jest u pacjentów w każdym wieku. Nie może być wykonywane u kobiet w ciąży. Należy unikać wykonywania badania u kobiet w II połowie cyklu miesięcznego, u których zaistniała możliwość zapłodnienia.

Opracowano na podstawie:
dr n. med. Adam Lorczyński
Badanie radiologiczne w ortopedii i traumatologii
„Encyklopedia Badań Medycznych”
Wydawnictwo Medyczne MAKmed, Gdańsk 1996